નાગલી

નાગલી, રાગી ફિંગર મિલેટ
લાલ તેમ જ સફેદ દાણાવાળી મિશ્રવર્ણ ધરાવતી નાગલી
વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ
Kingdom:	Plantae
(unranked):	એન્જિયોસ્પર્મ
(unranked):	એકદળી
(unranked):	કોમેલિનિડ
Order:	પોઅલેસ
Family:	પોએસી
Subfamily:	ક્લોરિડોએડી
Genus:	'એલેયુસાઇન'
Species:	''E. coracana''
દ્વિનામી નામ
Eleusine coracana L.

નાગલી અથવા રાગી એશિયા તેમજ આફ્રિકા ખંડના સૂકા ક્ષેત્રોમાં ઉગાડવામાં આવતું એક હલકું ધાન્ય છે. ગુજરાત રાજ્યના દક્ષિણ ભાગમાં ડાંગ જિલ્લા, વલસાડ જિલ્લા, નવસારી જિલ્લા, તાપી જિલ્લા તેમ જ સુરત જિલ્લાના આદિવાસીઓ નાગલીની ખેતી કરી, તેનો ખોરાક તરીકે ઉપયોગ કરે છે. નાગલી એક ઋતુમાં એટલે કે આશરે ૧૦૦થી ૧૨૦ દિવસમાં પાકીને તૈયાર થઈ જાય છે. નાગલી મૂળ રૂપમાં ઇથોપિયાના ઉચ્ચ પ્રદેશોમાં જોવા મળે છે, જેને ભારત દેશમાં કોઈ ચાર હજાર વરસ પહેલાં લાવ્યું હતું. નાગલી ઊઁચાઈ ધરાવતા પ્રદેશોમાં અનુકૂળતા સાધવામાં સમર્થ વનસ્પતિ છે. હિમાલયના ૨,૩૦૦ મીટર સુધીની ઊંચાઈ ધરાવતા પ્રદેશોમાં નાગલી ઉગાડવામાં આવે છે.

ખેતી

નાગલીને ખાસ કરીને તલ, મગફળી, નાઇજર સીડ અથવા તો કઠોળ વર્ગના પાક સાથે ઉગાડવામાં આવે છે, જોકે આંકડા ઠીક ઠીક તો ઉપલબ્ધ નથી તેમ છતાં પણ આ પાકનું વિશ્વ ભરમાં ૩૮,૦૦૦ ચોરસ કિલોમીટરમાં વાવેતર કરવામાં આવે છે.

સંગ્રહ અને સાચવણી

ફિંગર મિલેટ

એક વાર નાગલીનો પાક તૈયાર થઇ જાય એટલે તેનો સંગ્રહ બેહદ સુરક્ષિત હોય છે. નાગલીના દાણા પર કોઇ પ્રકારના કીટકો કે ફુદાંઓ હુમલા કરતાં જોવા મળતાં નથી. આ ગુણને કારણે નિર્ધન ખેડૂતો માટે નાગલીનો પાક એક ખૂબ જ સારો વિકલ્પ માનવામાં આવે છે.

પોષક તત્વ

આ અનાજમાં એમીનો એસીડ મેથોનાઇન રહેલું હોય છે, જે વધુ પ્રમાણમાં સ્ટાર્ચવાળા ખાદ્ય પદાર્થોમાં જોવા મળતું નથી. પ્રતિ ૧૦૦ ગ્રામ નાગલીમાં રહેલાં તત્વોનું વિભાજન આ પ્રકારે કરવામાં આવે છે.

વિભાજન સારણી

• પ્રોટીન ૭.૩. ગ્રામ
• વસા (ચરબી) ૧.૩. ગ્રામ
• કાર્બોહાઇડ્રેટ ૭૨ ગ્રામ
• ખનિજ ૨.૭ ગ્રામ
• કેલ્શિયમ ૩.૪૪ ગ્રામ
• રેષા ૩.૬ ગ્રામ
• ઉર્જા ૩૨૮ કિલો કેલરી

નાગલીમાંથી બનાવવામાં આવતા ખાદ્ય પદાર્થ

ગુજરાત રાજ્યના સુથારપાડા ગામ ખાતે નાગલીની પાપડી બનાવતું મહિલા-મંડળ

ભારત દેશમાં કર્ણાટક અને આંધ્ર પ્રદેશ રાજ્યોમાં નાગલીનો સૌથી અધિક ઉપભોગ કરવામાં આવે છે,ત્યાં આને "રાગી" કહે છે, નાગલીમાંથી મોટી ડબલ રોટી, ઢોસા અને રોટી બને છે. નાગલીમાંથી રાગી મુદ્દી બનાવવામાં આવે છે, જે માટે નાગલીનો (રાગીનો) લોટ લઇ પાણીમાં ઉકાળવામાં આવે છે. જ્યારે પાણી ઘટ્ટ થઇ જાય છે, તો એને ગોળ આકૃતિ કરી ઘી લગાવીને સાંબાર (સંભાર) સાથે ખાવામાં આવે છે. વિયેટનામમાં નાગલી બાળકના જન્મના સમયે સ્ત્રીઓને દવાના રૂપમાં આપવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત નાગલીમાંથી મદિરા પણ બનાવવામાં આવે છે. ગુજરાત રાજ્યમાં ડાંગ અને વલસાડ જિલ્લાઓમાં નાગલી ઉગાડતા આદિવાસી ખેડૂતો લોટમાંથી રોટલા બનાવી ખાય છે. આ ઉપરાંત અહીંની મહિલાઓ મંડળી બનાવી ગૃહ-ઉદ્યોગ તરીકે નાગલીની પાપડી, બિસ્કીટ વગેરે તૈયાર કરી તેનું વેચાણ કરે છે.

બાહ્ય કડીઓ

• નાગલીનાં અલગ-અલગ ઉત્પાદનો
• નાગલીમાંથી બનાવવામાં આવતી વાનગીઓ તૈયાર કરવાની રીત
• વિકિમીડિયા પર નાગલી વિશેનાં અવતરણો
• અંકુરીત નાગલીના દળિયા સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૨-૧૪ ના રોજ વેબેક મશિન
• ઇથોપિયાઇ વનસ્પતિઓનાં નામ સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૨-૨૪ ના રોજ વેબેક મશિન
• પેનેરોમિયોની વેબસાઇટ પર નાગલી સંગ્રહિત ૨૦૧૬-૧૦-૧૩ ના રોજ વેબેક મશિન