ચૌધરી ચરણ સિંહ

ચૌધરી ચરણ સિંહ
ભારતના પાંચમા વડાપ્રધાન
પદ પર ૨૮ જુલાઈ ૧૯૭૯ – ૧૪ જાન્યુઆરી ૧૯૮૦
પુરોગામી	મોરારજી દેસાઇ
અનુગામી	ઈન્દીરા ગાંધી
અંગત વિગતો
જન્મ	૨૩ ડિસેમ્બર ૧૯૦૨ નૂરપુર (હાપુર), પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશ
મૃત્યુ	૨૯ મે ૧૯૮૭
રાષ્ટ્રીયતા	ભારતીય
રાજકીય પક્ષ	જનતા પાર્ટી
જીવનસાથી	ગાયત્રી દેવી (૫ ડિસેમ્બર ૧૯૦૫ — ૧૦ મે ૨૦૦૨)
સંતાનો	અજિત સિંહ (પુત્ર)
ધર્મ	હિંદુ

ચૌધરી ચરણ સિંહ (૨૩ ડિસેમ્બર ૧૯૦૨ - ૨૯ મે ૧૯૮૭) એક ખેડૂત રાજકારણી અને ભારતના પાંચમા વડાપ્રધાન હતા. તેઓ આ પદ પર ૨૮ જુલાઈ ૧૯૭૯થી ૧૪ જાન્યુઆરી ૧૯૮૦ સુધી રહ્યા હતા.

જીવન

ચરણ સિંહનો જન્મ જાટ પરિવારમાં થયો હતો. તેમણે સ્વતંત્રતા સમયે રાજકારણમાં પ્રવેશ કર્યો હતો. આ દરમિયાન તેમણે બરેલી જેલમાંથી બે ડાયરીના રૂપમાં એક પુસ્તક પણ લખ્યું હતું. આઝાદી પછી તેઓ રામ મનોહર લોહિયાની ગ્રામીણ સુધારણા ચળવળમાં સામેલ થયા. તેમનો જન્મ ૨૩ ડિસેમ્બર ૧૯૦૨ના રોજ નૂરપુર ગામ, તહસીલ હાપુર, જિલ્લો ગાઝિયાબાદ, કમિશનરેટ મેરઠ માં બાબુગઢ છાવણી પાસે, છાણવાળી છતવાળી માટીની ઝૂંપડીમાં થયો હતો. ચૌધરી ચરણ સિંહના પિતા ચૌધરી મીર સિંહે તેમના નૈતિક મૂલ્યો ચરણ સિંહને વારસામાં સોંપ્યા હતા. ચરણ સિંહના જન્મના છ વર્ષ પછી, ચૌધરી મીર સિંહ અને તેમનો પરિવાર નૂરપુરથી જાની ખુર્દ નજીક ભૂપગઢીમાં સ્થાયી થયો. આ વાતાવરણમાં જ ચૌધરી ચરણસિંહના યુવાન હૃદયમાં ગામડા-ગરીબ-ખેડૂતના શોષણ સામે સંઘર્ષનું બીજ રોપાયું હતું. ૧૯૨૮માં આગ્રા યુનિવર્સિટી માંથી કાયદાનું શિક્ષણ લીધા પછી, ચૌધરી ચરણ સિંહે ગાઝિયાબાદમાં પ્રામાણિકતા, નિખાલસતા અને નિષ્ઠાપૂર્વક વકીલાત કરવાનું શરૂ કર્યું. વકીલાત જેવા પ્રોફેશનલ વ્યવસાયમાં પણ ચૌધરી ચરણ સિંહ એવા જ કિસ્સાઓ સ્વીકારતા હતા જેમાં અસીલનો પક્ષ ન્યાયી હોય. ૧૯૨૯ માં કોંગ્રેસના લાહોર અધિવેશનમાં સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતાની ઘોષણાથી પ્રભાવિત થઈને, યુવા ચરણ સિંહે ગાઝિયાબાદમાં કોંગ્રેસ સમિતિની રચના કરી. ૧૯૩૦માં, મહાત્મા ગાંધી દ્વારા સવિનય કાનૂન ભંગ ચળવળ હેઠળ મીઠાના કાયદાને તોડવા માટે આહ્વાન કરવામાં આવ્યું હતું. ગાંધીજીએ દાંડી કૂચ કરી હતી. આઝાદીના પ્રેમી ચરણ સિંહે ગાઝિયાબાદની સરહદે વહેતી હિંડોન નદી પર મીઠું બનાવ્યું હતું. પરિણામે ચરણસિંહને ૬ મહિનાની સજા થઈ. જેલમાંથી પાછા ફર્યા પછી, ચરણ સિંહે મહાત્મા ગાંધીના નેતૃત્વ હેઠળ સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં પોતાને સંપૂર્ણપણે સમર્પિત કરી દીધા. ૧૯૪૦ના વ્યક્તિગત સત્યાગ્રહમાં પણ ચરણ સિંહની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને ઓક્ટોબર ૧૯૪૧માં તેમને મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. આ સમયે સમગ્ર દેશમાં અસંતોષ હતો. મહાત્મા ગાંધીએ કરો યા મરોનું આહ્વાન કર્યું હતું. અંગ્રેજો ભારત છોડોનો અવાજ સમગ્ર ભારતમાં ગુંજવા લાગ્યો. ૯ ઓગસ્ટ, ૧૯૪૨ના રોજ ઓગસ્ટ ક્રાંતિનીના વાતાવરણમાં યુવા ચરણ સિંહ ગાઝિયાબાદ, હાપુર, મેરઠ, મવાના, સરથના, બુલંદશહેર માં ભૂગર્ભમાં રહી ગામડાઓમાં ગુપ્ત ક્રાંતિકારી સંગઠનની રચના કરી. મેરઠ કમિશનરેટમાં, યુવા ચરણ સિંહે તેના ક્રાંતિકારી મિત્રો સાથે બ્રિટિશ શાસનને વારંવાર પડકાર ફેંક્યો. મેરઠ પ્રશાસને ચરણ સિંહને જોતા જ ગોળી મારવાનો આદેશ આપ્યો હતો. એક તરફ પોલીસ ચરણસિંહની શોધખોળ કરતી હતી, તો બીજી તરફ યુવક ચરણસિંહ જાહેર સભાઓ કરીને જતા રહેતા હતા. આખરે પોલીસે એક દિવસ ચરણસિંહની ધરપકડ કરી. તેમને રાજબંધી તરીકે દોઢ વર્ષની સજા થઈ હતી. ચૌધરી ચરણ સિંહ દ્વારા જેલમાં જ લખાયેલું પુસ્તક "શિષ્ટાચાર" ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સમાજના શિષ્ટાચારના નિયમોનો એક મૂલ્યવાન દસ્તાવેજ છે.

રાજકીય જીવન

કોંગ્રેસના લોહાર અધિવેશનમાં પૂર્ણ સ્વરાજનો ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, જેનાથી પ્રભાવિત થઈને યુવા ચૌધરી ચરણસિંહ રાજકારણમાં સક્રિય થયા હતા. તેમણે ગાઝિયાબાદમાં કોંગ્રેસ સમિતિની રચના કરી. જ્યારે મહાત્મા ગાંધીએ ૧૯૩૦માં સવિનય અવજ્ઞા ચળવળની હાકલ કરી ત્યારે તેમણે હિંડોન નદી પર મીઠું બનાવીને તેમને સમર્થન આપ્યું હતું. જેના માટે તેને જેલ પણ જવું પડ્યું હતું. તેમને ખેડૂતોના નેતા માનવામાં આવે છે. તેમના દ્વારા તૈયાર કરાયેલ જમીનદારી નાબૂદી બિલ રાજ્યના કલ્યાણના સિદ્ધાંત પર આધારિત હતું. ૧ જુલાઈ, ૧૯૫૨ ના રોજ, તેમના કારણે, યુપીમાં જમીનદારી પ્રથા નાબૂદ કરવામાં આવી અને ગરીબોને તેમના અધિકારો મળ્યા. તેણે એકાઉન્ટન્ટની પોસ્ટ પણ બનાવી. ખેડૂતોના હિતમાં તેમણે ૧૯૫૪માં ઉત્તર પ્રદેશ જમીન સંરક્ષણ કાયદો પસાર કર્યો હતો. તેઓ ૩ એપ્રિલ ૧૯૬૭ના રોજ ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી બન્યા. ૧૭ એપ્રિલ ૧૯૬૮ના રોજ તેમણે મુખ્યમંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું. મધ્યસત્ર ચૂંટણીમાં તેમને સારી સફળતા મળી અને ૧૭ ફેબ્રુઆરી ૧૯૭૦ના રોજ ફરીથી મુખ્યમંત્રી બન્યા. તે પછી, જ્યારે તેઓ કેન્દ્ર સરકારમાં ગૃહમંત્રી બન્યા ત્યારે તેમણે મંડલ અને લઘુમતી આયોગની સ્થાપના કરી. નાણામંત્રી અને નાયબ વડાપ્રધાન તરીકે તેમણે ૧૯૭૯માં નેશનલ બેંક ફોર એગ્રીકલ્ચર એન્ડ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ (નાબાર્ડ)ની સ્થાપના કરી.

૨૮ જુલાઈ ૧૯૭૯ના રોજ, ચૌધરી ચરણ સિંહ સમાજવાદી પક્ષો અને કોંગ્રેસ (યુ)ના સમર્થનથી વડાપ્રધાન બન્યા.