લખાણ પર જાઓ

વૈશ્વિક આબોહવા પરિવર્તન

વિકિપીડિયામાંથી
વૈશ્વિક સ્તરે તાપમાનના ફેરફારનું માનચિત્ર (Source: NASA)

માનવ સર્જિત કે કુદરતી કારણોસર પૃથ્વીની આબોહવામાં થઇ રહેલા પરિવર્તનો જેવાકે સરેરાશ તાપમાનમાં વધારો, વરસાદની માત્રામાં ફેરફારો, વાવાઝોડાની ઘટનાઓમાં વધારો, વગેરે ને આબોહવા પરિવર્તન કે વૈશ્વિક ઉષ્ણતા કહેવામાં આવે છે. સમયાંતરે કુદરતી કારણોસર આબોહવામાં પરિવર્તન થતા રહે છે પરંતુ છેલ્લા સો વર્ષોમાં થયેલા પરિવર્તનો માટે મુખ્યત્વે માનવ નિર્મિત કારણોજ જવાબદાર છે [૧]. અશ્મિય બળતણ જેવાકે પેટ્રોલ, ડીઝલ, જમીનમાંથી નીકળતો કોલસો, વગેરેના વપરાશથી હવામાં કાર્બન ડાયોક્સાઈડ અને મિથેન જેવા વાયુઓનુંં પ્રમાણ વધ્યું છે. આ વાયુઓ પૃથ્વીમાંથી ઉત્સર્જિત વીજતરંગીય ઉર્જાને અંતરિક્ષમાં જતી રોકે છે જેના કારણે તાપમાનમાં વધારો થાય છે. ઉર્જા માટે અશ્મિય બળતણના વપરાશ ઉપરાંત ડાંગરની ખેતી અને પશુપાલનમાં વધારો, જંગલોનું ઓછું થવું, અને સિમેન્ટના ઉત્પાદન જેવી ઔદ્યોગીક પ્રવૃતીઓના કારણે પણ આ વાયુઓનું પ્રમાણ હવામાં વધ્યું છે અને તાપમાન ના વધવામાં ભાગ ભજવે છે. તાપમાન સાથે સંકળાયેલી અન્ય પ્રક્રિયાઓ જેવીકે પર્વતો અને ધ્રુવીય પ્રદેશમાં બરફાચ્છાદીત વિસ્તારો નો વ્યાપ, હવામાં ભેજનું પ્રમાણ, સમુદ્રની અને જંગલોની કાર્બન ડાયોક્સાઇડને હવામાંથી દુર કરવાની ક્ષમતા વગેરે નાના તાપમાનના ફેરફારોને ચક્રિય પ્રક્રિયા દ્વારા મોટા બનાવી દે છે. વર્ષ ૨૦૨૦માં વૈશ્વિક સરેરાશ તાપમાન વર્ષ ૧૮૫૦-૧૯૦૦ દરમિયાન સરેરાશ તાપમાન કરતાં ૧.૨ +/- 0.1 †C વધારે હતું [૨].

ધરતીપર તાપમાનનો વધારો વૈશ્વિક સરેરાશ તાપમાન વધારા કરતાં લગભગ બમણું છે જેથી રણના વિસ્તારમાં વધારો થઇ રહો છે તેમજ ગરમીના મોજાઓની ઘટનાઓમાં વધારો થઇ રહ્યો છે. દાવાનળો (જંગલની આગ)ની ઘટનામાં વધારા માટે પણ હવામાનનું તાપમાન વધારો જવાબદાર છે [૩].

કુદરતી ઘટના જેવી કે સોલાર વિવધતા (solar variation) અને લાવા (volcano)ની 1950ના ઔદ્યોગિક સમય પહેલાથી શક્યતઃ ઓછી વોર્મિંગ ઓસર હતી અને 1950થી ઓછી કૂંલીંગ અસર હતી.[૪][૫] પાયાગત અંતને ઓછામાં ઓછા 30 જેટલા વૈજ્ઞાનિક સમુદાયો [૬]અને વૈજ્ઞાન શિક્ષણવિંદો દ્વારા સ્વીકૃતિ આપવામાં આવી છે, જેમાં મોટા ઔદ્યોગિક દેશો (major industrialized countries)ના વિજ્ઞાન ક્ષેત્રેના રાષ્ટ્રીય શિક્ષણવિંદોનો સમાવેશ થાય છે. [૭][૮][૯] નાની લઘુમતીઓ (small minority)એ આ તારણો સાથે અસંમતિ વ્યક્ત કરી હતી[૧૦] ત્યારે હવામાન ફેરફાર[૧૧][૧૨] પર કામ કરતી વૈજ્ઞાનિકોની અભૂતપૂર્વ બહુમતીએ આઇપીસીસીના મુખ્ય અંત[૧૩] પર સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.

હવામાન મોડેલ (Climate model) અંદાજો સુચવે છે કે વૈશ્વિક સપાટી તાપમાનમાં 21મી સદી (2.0 to 11.5 °F)દરમિયાનમાં હજુ પણ વધારો 1.1 to 6.4 °Cથવાની શક્યતા છે. [૧૪]આ અંદાજમાં અનિશ્ચિતતા ભવિષ્યના ગ્રીનહાઉસ ગેસ પ્રદૂષણ (estimates of future greenhouse gas emissions)ના અલગ અલગ અંદાજોનો અને વિવિધ હવામાન સંવેદનશીલ (climate sensitivity)તા સાથેના મોડેલોના ઉપયોગ કરવાથી ઊભી થાય છે.અન્ય કેટલીક અનિશ્ચિતતાઓ (uncertainties)માં વોર્મિંગ અને સંબંધિત ફેરફારો વિશ્વમાં અલગ અલગ પ્રદેશોમાં કેવી રીતે અલગ પડશે તેનો સમાવેશ થાય છે. મોટા ભાગના અભ્યાસો 2100 સુધીના ગાળા સુધી કેન્દ્રિત છે ત્યારે સમુદ્રની મહાકાય ગરમી ક્ષમતા અને વાતાવરણમાં સીઓ<સબ>2</સબ> (CO2)ના નવા પ્રદૂષણોના અભાવને વોર્મિંગ સતત રહે તેવી સંભાવના છે. [૧૫][૧૬][૧૭]

વૈશ્વિક તાપમાનને કારણે સમુદ્રના સ્તરમાં વધારો (sea levels to rise) થશે અને પ્રિસિપેશન (precipitation)ની માત્રા અને પદ્ધતિમાં ફેરફાર લાવશે જેમાં સબટ્રોપીકલ રણ વિસ્તાર[૧૮]માં વધારો થવાની પણ શક્યતઃ સંભાવના છે. અન્ય સંભવિત અસરોમાં આર્કટિક ઘટાડો (Arctic shrinkage) અને તેના આર્કટિક મિથેન છૂટો થવો (Arctic methane release) એ ભારે વાતાવરણ (extreme weather) ઘટનાઓ, કૃષિ ઉપજ (agricultural yield), વેપાર માર્ગોમાં સુધારાઓ, બરફશિલાઓ ઓગળવી (glacier retreat), સ્પેશીસનો અંત (extinctions)ની ઉગ્રતામાં વધારો કરે છે અને રોગ ફેલાવા (disease vectors)ની રેન્જમાં ફેરફાર કરે છે.

રાજકારણ (Political) અને જાહેર ચર્ચા (public debate) વૈશ્વિક ઉષ્ણતાને યોગ્ય પ્રતિભાવ આપવા વિશે સતત રહી છે. મંતવ્યો ઉપલબ્ધ છેઃ વધુ પ્રમાણમાં થતા પ્રદૂષણમાં ઘટાડો કરવા (Mitigation) શાંત પાડવું; વૈશ્વિક ઉષ્ણતાને ઉંઘુ કરવા વોર્મિંગ અને જિયોએન્જિનીયરીંગ (Geoengineering) દ્વારા થયેલા નુકસાનમાં ઘટાડો કરવા માટે અનુકૂળ (Adaptation) થવું. મોટા ભાગની રાષ્ટ્રીય સરકારે (Most national governments)એ ગ્રીન હાઉસ પ્રદૂષણમાં ઘટાડો કરવાના ઉદ્દેશથી ક્યોટો પ્રોટોકોલ (Kyoto Protocol) પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે અને સ્વૂકૃતિ આપી છે.

ગ્રીનહાઉસની અસર

[ફેરફાર કરો]

તાજેતરના વોર્મિંગના કારણો સંશોધનનો સક્રિય વિસ્તાર છે. વૈજ્ઞાનિક સંમતિ (scientific consensus)[૧૯][૨૦]ઔદ્યોગિક યુગના પ્રારંભથી અનુભવવામાં આવેલા વોર્મિંગ પાછળ માનવીય પ્રવૃત્તિઓ જવાબદાર છે અને તેના કારણે વાતાવરણીય ગ્રીનહાઉસ ગેસમાં વધારો થયો છે અને અનુભવવામાં આવેલું વોર્મિંગ ફક્ત કુદરતી કારણો દ્વારા જ સંતોષકારક રીતે સમજાવી શકાય તેમ નથી. [૨૧] તાજેતરના 50 વર્ષોમાં આ કારણ અત્યંત સ્પષ્ટ છે, જે એ સમય હતો જેમાં ગ્રીનહાઉસ ગેસ એકત્રીકરણના વધારાએ સ્થાન લીધુ હતુ અને તેના માટે અત્યંત સંપૂર્ણ માપદંડો અસ્તિત્વમાં છે.

ગ્રીનહાઉસની અસર જોસેફ ફોરીયર દ્વારા 1824[૨૨]માં શોધી કાઢવામાં આવી હતી અને 1896માં સૌપ્રથમવાર જથ્થાબંધ રીતે સ્વાટે એરહેનીયસ દ્વારા તપાસ કરવામાં આવી હતી. આ એક એવી પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા એબ્સોર્પ્શન અને વાતાવરણીય ગેસદ્વારા ઇન્ફ્રારેડ (infrared) રેડીયેશનનું પ્રદૂષણ ગ્રહ ના નીચા વાતાવરણ અને સપાટીને હૂંફાળું કરે છે. ગ્રીનહાઉસની અસરનું અસ્તિત્વ એટલું વિવાદસ્પદ નથી. જ્યારે માનવ પ્રવૃત્તિઓ ખાસ પ્રકારના ગ્રીનહાઉસ ગેસના વાતાવરણીય જથ્થામાં વધારો કરે છે ત્યારે ગ્રીનહાઉસની મજબૂતાઇમાં કેટલો ફેરફાર થાય છે તે પ્રશ્ન છે.

વાતાવરણીય કાર્બન ડાયોક્સાઇડમાં તાજેતરનો વધારો (સીઓ2). માસિક સીઓ2 માપદંડો એકંદરે વાર્ષિક અપટ્રેન્ડમાં નાના મૌસમી આવર્તનો દર્શાવે છે: દરેક વર્ષનું વધુમાં વધુ આવર્તન ઉત્તરીય ગોળાર્ધના શિયાળાના અંત દરમિયાનમાં પહોંચે છે, અને છોડવાઓ જ્યારે વાતાવરણમાંથી સીઓ 2દૂર કરે છે ત્યારે ઉત્તરીય ગોળાર્ધની આગલ ધપતી મૌસમ દરમિયાન ઘટે છે.

કુદરતી રીતે પેદા થતાં ગ્રીનહાઉસની વોર્મિંગ અસર આશરે 33 અને એનબીએસપી; સી° (59 અને એનબીએસપી; °એફ)છે, જેના વિના પૃથ્વી રહેવાલાયક નથી. [૨૩][૨૪] પૃથ્વી પરના મોટા ગ્રીનહાઉસોમાં પાણીની વરાળ (water vapor), જે ગ્રીનહાઉસની અસરના આશરે 36-70 ટકા જેટલી થાય છે અને તેમાં (વાદળો કાર્બન ડાયોક્સાઇડ, (સીઓ2)નો સમાવેશ થતો નથી અને તે 9-26 ટકામાં પરિણમે છે; મિથેન (methane)(સીએચ4), જે 4-9 ટકામાં પરિણમે છે અને ઓઝોન કે જે 3-7 ટકામાં પરિણમે છે. [૨૫][૨૬]

જ્યારથી ઔદ્યોગિક ક્રાંતિએ વિવિધ ગ્રીનહાઉસ ગેસના વાતાવરણીય જથ્થામાં વધારો કર્યો છે ત્યારથી માનવીય પ્રવૃત્તિઓ સીઓ2, મિથેન , ટ્રોપોસ્સ્ફેરિક ઓઝોન, સીએફસી અને નાઇટ્રસ ઓક્સાઇડ માથી કિરણોત્સર્ગી બળો માં પરિણમી છે. સીઓ2અને મિથેનના વાતાવરણીય જથ્થા માં 1700ના દાયકાની મધ્યમાં જ્યારથી ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ નો પ્રારંભ થયો ત્યારથી અનુક્રમે 36 ટકા અને 148 ટકાનો વધારો થયો છે.[૨૭] આ સ્તરો છેલ્લા 650,000 વર્ષો, કે જેમાંથી બરફના ટુકડા માંથી વિશ્વસનીય ડેટા મેળવવામાં આવ્યો છે, તેમાં કોઇ પણ સમયની તુલનામાં નોંધપાત્ર રીતે ઊંચા છે. [૨૮] ઓછા સીધા જિયોલોજીકલ પૂરાવાઓ પરથી એવું માનવામાં આવે છે કે સીઓ2નું મૂલ્ય આશરે 20 મિલીયન વર્ષો પહેલા અનુભવાયેલા સ્તરોમાં ઊંચુ હતું. [૨૯]માનવીય પ્રવૃત્તિઓમાં સમાવિષ્ટ એવી ફોસીલ ફ્યૂઅલને બાળવાથી છેલ્લા 20 વર્ષોમાં સીઓ2માં આશરે ત્રણ ગણો વધારો થયો છે. જમીનના વપરાશ, ખાસ કરીને જંગલોના નાશ ને કારણે અન્ય વધારો થયો છે. [૩૦]

ફોસીલ ફ્યૂઅલ બાળવાની બાળવાની વધતી જતી પ્રવૃત્તિઓ અને જમીન વપરાશમાં ફેરફારને કારણે સીઓ2 જથ્થામાં સતત વધારો થતો રહે તેવી ધારણા સેવવામાં આવે છે. વધારાની માત્રાનો આધાર અચોક્કસ આર્થિક સોશિયોલોજીકલ, ટેકનોલોજીકલ અને કુદરતી પ્રગતિઓ પર રહેશે. આઇપીસીસીનો પ્રદૂષણની સ્થિતિ પરનો ખાસ અહેવાલ ભવિષ્યના સીઓ2 સ્થિતિની બહોળી રેન્જનો ખ્યાલ આપે છે, જે 541થી શરૂ થઇને 2100ના વર્ષ સુધીમાં 970 પીપીએમ સુધીની છે. [૩૧]આ સ્તર સુધી પહોંચવા માટે ફોસીલ ફ્યૂઅલની અનામત પૂરતી છે અને જો કોલસો (coal), ટાર સેન્ડઝ (tar sands) અથવા મિથેન ક્લેથ્રેટ (methane clathrate)નો સતત દુરુપયોગ કરવામાં આવશે તો ભૂતકાળના 2100 સુધી પ્રદૂષણ કરતા રહેશે.[૩૨]

ફોર્સીંગ અને ફીડબેક

[ફેરફાર કરો]

આઇપીસીસી ફોર્થ એસેસમેન્ટ રિપોર્ટ દ્વારા અંદાજિત

પ્રવર્તમાન કિરણોત્સર્ગી બળોના ઘટકો.

ગ્રીનહાઉસ ગેસ, સૂર્ય (ઓર્બિટલ પરિબળોની આસપાસ વિસ્તારમાં ફેરફાર, સોલાર લ્યુમિનોસીટી માં ફેરફાર અને આકસ્મિક લાવાફાટી નીકળવા[૩૩] સહિતના બાહ્ય. પરિબળોના સંદર્ભમાં પૃથ્વીના વાતાવરણમાં[૩૪][૩૫][૩૬]ફેરફાર એ પૃથ્વીના પોતાના તાપમાનમાં થતા ફેરફારો છે, જેના માટે યુએનએફસીસીસી વાતાવરણમાં ફેરફાર જેવો શબ્દ વાપરે છે.આ પણ સકારાત્મક અને નકારાત્મક પ્રતિભાવ છે, જે બાહ્ય પરિબળો સામે વાતાવરણ કેવો પ્રતિભાવ આપશે તે નક્કી કરે છે.

પરિબળોની કોઇ પણ અસર તત્કાલ નથી.પૃથ્વીના સમુદ્રના થર્મલ ઇનર્શિયા અને અન્ય આડકતરી અસરોનો ધીમા પ્રતિસાદનનો અર્થ એ થાય છે કે પૃથ્વીનું પ્રવર્તમાન વાતાવરણમાં લાગુ પડેલા પરિબળો સામે સ્થિતિસ્થાપકતા નથી.વાતાવરણની જવાબદારી નો અભ્યાસ સુચવે છે કે જો ગ્રીનહાઉસ ગેસ 2000ના સ્તરે સ્થિર થાય તો પણ વધુ આશરે 0.5 °C (0.9 °F)વોર્મિંગ હજુ પણ થશે. [૩૭]

પ્રતિભાવ

[ફેરફાર કરો]

જ્યારે વોર્મિંગ પ્રવાહ વધુ વોર્મિંગ થાય તેવી અસરમાં પરિણમે છે ત્યારે તે પ્રક્રિયાને સકારાત્મક પ્રતિભાવ તરીકે લેવામાં આવે છે, જ્યારે કૂલીંગમાં વધારાની અસર વર્તાય છે ત્યારે તેને નકારાત્મક પ્રતિભાવ તરીકે લેવામાં આવે છે. પ્રાથમિક સકારાત્મક પ્રતિભાવમાં પાણીની વરાળનો સમાવેશ થાય છે. પ્રાથમિક નકારાત્મક પ્રતિભાવ એ ઇન્ફ્રારેડ રેડિયેશનના પ્રદૂષણ પરના તાપમાનની અસર છેઃ શરીરના તાપમાનમાં વધારો થાય છે ત્યારે, ઘટી ગટેલું રેડીયેશન તેના સંપૂર્ણ તાપમાનની ચતુર્થ શક્તિ સાથે વધે છે (absolute temperature).[૩૮] સમયોસમય વાતાવરણની પદ્ધતિને સ્થિર કરે છે તેને આ બાબત શક્તિશાળી નકારાત્મક પ્રતિભાવ પૂરો પાડે છે.

અનેક અત્યંત મજબૂત સકારાત્મક પ્રતિભાવ અસરોમાંની એક પાણીમાંથી વરાળને લાગે વળગે છે. જો વાતાવરણ હૂંફાળું હોય તો, સેચ્યુરેશન વરાળ દબાણ (saturation vapour pressure) વધે છે, અને વાતાવરણમાં પાણીની વરાળનો જથ્થો વધવાપાત્ર છે. પાણીની વરાળ ગ્રીનહાઉસ હોવાથી, પાણીની વરાળમાં તત્વોનો વધારો વાતાવરણને વધુ હૂંફાળું બનાવે છે; આ વોર્મિંગને વાતાવરણને હજુ વધુ પાણીની વરાળ જાળવી રાખવા માટે ફરજ પાડે છે (સકારાત્મક પ્રતિભાવ (positive feedback)), અને તે રીતે જ્યાં સુધી અન્ય પ્રક્રિયાઓ પ્રતિભાવ આપવાનું બંધ ન કરે. તેનું પરિણામ એ છે કે ફક્ત સીઓ 2ને કારણે વધુ મોટી ગ્રીનહાઉસની અસર થાય છે. આ પ્રતિભાવ પ્રક્રિયાને કારણે વાયુના સંપૂર્ણ ભેજવાળા તત્વમાં વધારો થાય છે છતાં, સંબંધિત વસતી (relative humidity) સતત રહે છે અથવા ગરમ વાયુને કારણે તેમાં નજીવો ઘટાડો થાય છે. [૩૯]

આગળ ધપતા સંશોધનનો વિસ્તાર વાદળો હોવાથી પ્રતિભાવ અસર કરે છે. નીચેથી જોતા વાદળો ઇન્ફ્રારેડ રેડીયેશન સપારી પર પાછા મોકલે છે અને વોર્મિંગ અસરનો ઉપયોગ કરે છે; ઉપર જોતા વાદળો સૂર્યપ્રકાશનું પ્રતિબિંબ પાડે છે અને ઇન્ફ્રારેડ રેડીયેશન અવકાશમાં મોકલે છે અને તે રીતે કૂલીંગ અસરનો ઉપયોગ કરે છે. જો અંતિમ અસર વોર્મિંગ અથવા કૂલીંગ હોય તો તેનો આધાર વિગતો જેમ કે પ્રકાર અને વાદળના અલ્ટીટ્યૂડ, ક્લાયમેટ મોડેલ્સમાં દર્શાવવા મુશ્કેલ વિગતો. [૩૯] જેમ વાતાવરણ ગરમ થાય છે તેમ ગૂંચવાડાભરી પ્રતિભાવ પ્રક્રિયા વિરામ દર માં ફેરફારને લાગેવળગે છે. વાતાવરણનું તાપમાન ટ્રોપોસ્ફીયરમાં ઊંચાઇની સાથે ઘટે છેતાપમાનના ચતુર્થ પાવર સાથે ઇન્ફ્રારેડ રેડીયેશનનું પ્રદૂષણ અલગ પડતું હોવાથી ઉપલા વાતાવરણમાંથી છોડવામાં આવતા લોંગવેવ રેડીયેશન નીચલા વાતાવરણાંથી છોડવામાં આવેલા રેડીયેશનની તુલનામાં ઓછા છે. ઉપલા વાતાવરણમાથી છોડવામાં આવેલા મોટા ભાગના રેડીયેશન અવકાશમાં જતા રહે છે, જ્યારે નીચલા વાતાવરણમાંથી છોડવામાં આવેલા મોટાભાગના રેડીયેશનને સપાટી અથવા વાતાવરણ દ્વારા પુનઃધારણ કરવામાં આવે છે. આમ, ગ્રીનહાઉસની અસરની મજબૂતી વાતાવરણના તાપમાન દરમાં ઊંચાઇ સાથે ઘટાડા પર નિર્ભર કરે છે; જો તાપમાનનો ઘટેલો દર વધુ હોય તો ગ્રીનહાઉસની અસર મજબૂત હશે, અને જો તાપમાનનો ઘટેલો દર ઓછો હશે તો ગ્રીનહાઉસની અસર નરમ હશે. થિયરી અને ક્લાયમેટ મોડેલ્સ એમ બન્ને એ સુચવે છે કે વધેલા ગ્રીનહાઉસ ગેસ તત્વ, ઊંચાઇ સાથે ઘટવાનો તાપમાનનો દર ઘટે છે, અને નકારાત્મક વિરામ દર પ્રતિભાવ ઉત્પન્ન કરે છે, જે ગ્રીનહાઉસની અસરને નરમ બનાવે છે. ઊંચાઇ સાથે તાપમાન ફેરફારના દરનો માપદંડ નિરીક્ષણમાં નાની ભૂલોમાં ભારે સંવેદનશીલ છે, જે નિરીક્ષણો સાથ મોડેલો સંમત છે કે કેમ તે સ્થાપિત કરવા માટે તેને મુશ્કેલ બનાવે છે.[૪૦]

એરિયલ ફોટોગ્રાફ સમુદ્રી બરફનો એક ભાગ દર્શાવે છે. આછા બ્લ્યુ વિસ્તારો ઘટેલા તળાવો છે અને ઘાટા વિસ્તારો ખુલ્લા જળ છે, બન્ને શ્વેત સમુદ્ર બરફની તુલનામાં ઓછી પ્રતિબિંબીત શક્તિ (અલબેડો) ધરાવે છે. પીગળતો બરફ બરફ અલબેડો પ્રતિભાવમાં ફાળો આપે છે.

અન્ય અગત્યની પ્રતિભાવ પ્રક્રિયા બરફ અલબેડો પ્રતિભાવ છે. [૪૧]જ્યારે વૈશ્વિક તાપમાન વધે છે, ત્યારે પોલ નજીકનો બરફ વિસ્તરિત દરે પીગળે છે. બરફ પીગળે છે એટલે જમીન અથવા ખુલ્લા જળ તેનું સ્થાન લે છે જમીન અને ખુલ્લા જળ બરફની તુલનામાં ઓછા પ્રતિબિંબીત છે અને આમ વધુ સોલાર રેડીયેશન ગ્રહણ કરે છે. આને કારણે વધુ વોર્મિંગ થાય છે, જે સામે વધુ ઘટાડામાં પરિણમે છે અને આ ચક્ર ચાલતું જ રહે છે. ઝડપી આર્કટિક સંકોચન (Arctic shrinkage) અગાઉથી જ થતું હોય છે, જેમાં 2007માં સૌથી નીચો સમુદ્રી બરફ (sea ice) વિસ્તાર રેકોર્ડ કરવામાં આવ્યો હતો.

જમીન અને ઊંડા સમુદ્ર ફ્લોર એમ બન્ને સ્ત્રોતોમાંથી મિથેન છૂટા થવા માટે વેરિયેબલને બળ આપે છે, જે આ બન્ને શક્ય પ્રતિભાવ અસરો ઉત્પન્ન કરે છે. સીઓ2અને સીએચ4 છૂટા થવાથી પર્માફ્રોસ્ટ ને પીગળાવવું, જેમ કે સાઇબિરીયા માં ફ્રોઝન પીટ, બોગ, સકારાત્મક પ્રતિભાવ નું સર્જન કરે છે. [૪૨] પર્માફ્રોસ્ટમાંથી મિથેન ડિસ્ચાર્જ હાલમાં ઉગ્ર અભ્યાસ હેઠળ છેક્લેથ્રેટ ગન કલ્પનાના આધારે મિથેન ક્લેથ્રેટ /મિથેન હાયડ્રેટ ની વિશાળ ઊંડા સમુદ્રની અનામતોમાંથી ‘ફ્રોઝન’માંથી હૂંફાળા ઊંડા સમુદ્ર તાપમાનની જેમ ગ્રીન હાઉસ ગેસ મિથેનને છૂટો કરી શકે છે. કાર્બન બળજબરીપૂર્વક હાંસલ કરવાની સમુદ્ર ઇકોસિસ્ટમ્સની ક્ષમતા તે ગરમ થાય ત્યારે ઘટાડો થવાની ધારણા છે. મેસોપેલાજિક ઝોન (આશરે 200થી 1000 મીટરની ઊંડાઇએ)ના નીચા ન્યૂટ્રીઅન્ટ સ્તરો પરિણમતા હોવાથી કાર્બનના નબળા બાયોલોજિકલ પંપ એવા નાના ફિટોપ્લેન્કટોન ની તરફેણમાં ડાયેટોન નો વિકાસ મર્યાદિત કરે છે. [૪૩]

તાપમાન ફેરફાર

[ફેરફાર કરો]
મુખ્ય લેખ: Temperature record

તાજેતરનું

[ફેરફાર કરો]
બે સહસ્ત્રાબ્દી દાયકાઓન સ્તરે દરેક સરળ હતી.

મહત્વના તાપમાન રેકોર્ડ અનુસાર 1860-1990ના ગાળાના સંબંધે વૈશ્વિક તાપમાનમા વધારો0.7 °C (1.35 °F) થયો છે. માપવામાં આવેલા આ તાપમાન પર શહેરી ગરમ આયર્લેન્ડની અસર થતી નથી. [૪૪] 1979થી સમુદ્રના તાપમાનની (દાયકાદીઠ 0.13 અને એનબીએસપી;”સી સામે દાયકાદીઠ 0.25 અને એનબીએસપી;” સી)ઝડપની જેમ જમીનના તાપમાનમાં આશરે બેગણો વધારો થયો છે. [૪૫] ઉપગ્રહ તાપમાન માંપદંડ (satellite temperature measurements) અનુસાર 1979થી નીચલા ટ્રોપોસ્ફીયર (troposphere)ના તાપમાનમાં દાયકાદીઠ 0.12 અને 0.22 અને એનબીએસપી;”સી (0.22 અને 0.4 અને એનબીએસપી;”એફ)વધારો થયો છે. 1850 પહેલા એક અથવા બે હજ્જારો વર્ષ (one or two thousand years) પહેલા તાપમાન સંબંધિત રીતે સ્થિર રહ્યું હોવાનું મનાય છે, જેમાં શક્યતઃ પ્રાદેશિક વધઘટો જેમ કે મઘ્ય યુગનો હૂંફાળો ગાળો (Medieval Warm Period) અથવા લીટલ આઇસ એજન્ટ (Little Ice Age). [સંદર્ભ આપો]

સમુદ્રની ભારે ગરમી ક્ષમતાને કારણે અને સમુદ્ર જમીનની તુલનામાં વધુ ઝડપથી વરાળ દ્વારા ગરમી ગુમાવતો હોવાથી જમીનની સરખામણીમાં સમુદ્રના તાપમાનમાં વધુ ધીમે ધીમે વધારો થાય છે. [૪૬] ઉત્તરીય ગોળાર્ધમાં દક્ષિણ ગોળાર્ધની તુલનામાં વધુ જમીન હોવાથી તે ઝડપથી ગરમી પકડી લે છે. ઉત્તરીય ગોળાર્ધમાં પણ વિસ્તરિત સીઝનલ બરફ વર્ષાના વિસ્તારો છે અને સમુદ્રી બરફ આવરણનો આધાર આઇસ અલબેડો પ્રતિભાવ પર રહેલો છે. દક્ષિણ ગોળાર્ધ કરતા ઉત્તરીય ગોળાર્ધમાં વધુ ગ્રીનહાઉસ ગેસ છોડવામાં આવે છે, પરંતુ તેના કારણે વોર્મિંગમાં તફાવત પડતો નથી કેમકે મોટા ભાગનો ગ્રીનહાઉસ ગેસ ગોળાર્ધમાં ભળવા માટે લાંબા ગાળા સુધી રહે છે. [૪૭]

નાસા ના ગોડ્રાડ ઇન્સ્ટિટ્યુટ ફોર સ્પેસ સ્ટડીઝ ના અંદાજને આધારે જ્યારે 1800ના અંતમાં વિશ્વસનીય, બહોળા પ્રમાણમાં મહત્વના માપદંડો ઉપલબ્ધ બન્યા ત્યારથી 2005નું સૌથી ગરમ રહ્યું હતું, જે અનેક ડિગ્રીઓ દ્વારા 1998માં નક્કી કરવામાં આવેલા અગાઉના રેકોર્ડ કરતા વધી જાય છે. [૪૮] વર્લ્ડ મીટીરીયોલોજીકલ કેન્દ્રઅને ક્લાયમેટિક રિસર્સ યુનિટદ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલા અંદાજોને અંતે એવું તારણ નીકળે છે કે 1998 પછી 2005નું વર્શ સૌથી વધુ ગરમી ધરાવતું વર્ષ હતું. [૪૯][૫૦] 1998માં તાપમાન અસમાન્ય રીતે ગરમ રહ્યું હતું, કેમ કે ભૂતકાળની સદીઓનું મજબૂત અલ નીનો ઓક્સીલેશને (El Niño-Southern Oscillation) તે વર્ષમાં સ્થાન લીધુ હતું. [૫૧]

ખાસ કરીને સલ્ફેટ એરોસોલતરીકે જાણીતા અન્ય પ્રદૂષિત (pollutant) એન્થ્રોપોજેનિક પ્રદૂષણો આવતા સૂર્યપ્રકાશના પ્રતિબિંબમાં વધારો કરીને કૂલીંગ અસર જાળવી શકે છે. 20મી સદીના મધ્યમાં નોધાયેલા તાપમાનમાં કૂલીંગ માટે થોડાઘણા અંશે આ જવાબદાર છે, [૫૨]જો કે કૂલીંગ કુદરત વિવિધતામાં કૂલીંગ બાકી રહી શકે છે. જેમ્સ હેનસન (James Hansen) અને સાથીઓએ એવુ સુચન કર્યું છે કે ફોસીલ ફ્યૂઅલ કોમ્બુસશન-સીઓ2 અને ઓરોસોલની પેદાશોની અસર ટૂંકા ગાળા માટે રહે છે, મોટે ભાગે એકબીજાની અસર ખાળે છે, તેથ તાજેરતના વર્ષોમાં મુખ્યત્વે નોન સીઓ2 ગ્રીનહાઉસ ગેસ દ્વારા કુલ વોર્મિંગ થયું હતું. [૫૩]

પાલેયોક્લાયમેટોજિસ્ટ વિલીયમ રુડીમેને દલીલ કરતા જણાવ્યું છે કે કૃષિ માટે જમીન ખુલ્લી કરવા જંગલોનો નાશ કરવાનું શરૂ થતા અને એશિયન રાઇસ ઇરીગેશનનો 5,000 વર્ષો પૂર્વે પ્રારંભ થતા વૈશ્વિક વાતાવરણ પર માનવી આધારિત અસરોની શરૂઆત થઇ હતી. [૫૪][૫૫] મિથેન ડેટાને આધારે ઐતિહાસિક રેકોર્ડનો રુડીનનો ભાવાર્થ વિવાદાસ્પદ છે. [૫૬]

માનવીના અસ્તિત્વ પહેલાની વાતાવરણ વિવિધતા

[ફેરફાર કરો]
પુનઃગઠિત તાપમાનની રેખાઓ. આજની તારીખ ગ્રાફની ડાબી બાજુએ છે.

બરફશિલાઓના જથ્થામાં એન્ટાર્ફટિકા અને વિવિધતાઓના વૈશ્વિક રેકોર્ડમાં બે સ્થળોએ ભૂતકાળમાં પૃથ્વીએ વોર્મિંગ અને કૂલીંગનો ઘણી વખત અનુભવ કર્યો છે. ઇન્ટરગ્લેસિયલ વોર્મ ગાળાઓ સાથે ઓર્બિટલ વિવધતાદ્વારા ચકાસાયેલા આઠ ગ્લેસિયલ સાયકલ્સ સહિત તાજેતરના એન્ટાર્ફટિક ઇપીઆઇસીએ આઇસ કોરનો 800,000 વર્ષોનો ગાળો પ્રવર્તમાન તાપમાન સાથે તુલનાત્મક છે. [૫૭] જુરાસિક ગાળા(આશરે180 મિલીયન વર્ષો પહેલા)ના પ્રારંભમાં ઝડપથી બંધાયેલા ગ્રીનહાઉહાઉસ ગેસને ભારે વોર્મિંગ પેદા થયુ હતું, જેમાં તાપમાનમાં 5 અને એનબીએસપી; °સી (9 અને એનબીએસપી; °એફ)નો વધારો થતો હતો. ઓપન યુનિવર્સિટીદ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલું સંશોધન સુચવે છે કે વોર્મિંગને કારણે ભેખડો વેધરીંગ માં 400 ટકાનો વધારો થાય છે. આ પ્રકારનું વેધરીંગ કાર્બનને કેલ્સાઇટ અને ડોલોમાઇટ માં ફેરવે છે, અને સીઓ2 સ્તર પછીના 150,000 વર્ષોમાં ફરી સાધારણ સ્થિતિમાં આવી જાય છે. [૫૮] મિથેનમાંથી ક્લેથ્રેટ કંપાઉન્ડ નું એકાએક છૂટં થવું (ક્લેથ્રેટ ગન કલ્પના એ કાલ્પનિક છે, કેમ કે બન્નેનું કારણ અને થોડા પહેલાના ભૂતકાળમાં અન્ય વોર્મિંગ ઘટનાઓની અસર છે, જેમાં પેરામિયા ટ્રિયાસિક શૂન્ય ઘટના (આશરે 251 મિલીયન વર્ષો પહેલા)અને પાલોસીન ઇસેન થર્મલ મેક્સીમમ નો સમાવેશ થાય છે.

ક્લાયમેટ મોડેલ્સ

[ફેરફાર કરો]
Calculations of global warming prepared in or before 2001 from a range of climate models under the SRES A2 emissions scenario, which assumes no action is taken to reduce emissions. The geographic distribution of surface warming during the 21st century calculated by the HadCM3 climate model if a business as usual scenario is assumed for economic growth and greenhouse gas emissions. In this figure, the globally averaged warming corresponds to 3.0 °C (5.4 °F).


વૈજ્ઞાનિકોએ ક્લાયમેટના કોમ્પ્યુટર મોડેલો સાથે વૈશ્વિક વોર્મિંગનો અભ્યાસ કર્યો છે. કોમ્પ્યુટર પાવર અને ક્લાયમેટ સિસ્ટમની જટિલતા (કોમ્પ્લેક્સીટી) ને કારણે સરળીકરણ જરૂરી હોવાની સાથે ફ્લુઇડ ડાયનામિક્સના ફિઝીકલ સિદ્ધાંતો, કિરણોત્સર્ગી તબદિલી અને અન્ય પ્રક્રિયાઓ પર આ મોડેલો આધારિત છે. દરેક આધુનિક ક્લાયમેટ મોડેલોમાં વાતાવરણીય મોડેલ કે જેમાં સમુદ્રી મોડેલ અને જમીન અને સમુદ્રમાં બરફના આવરણનો સમાવેશ થાય છે. કેટલાક મોડેલોમાં કેમિકલ અને બાયોલિજીકલ પ્રક્રિયાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. [૫૯] આ મોડેલો ગ્રીનહાઉસ ગેસના વધતા જતા સ્તરને કારણે હૂંફાળા ક્લાયમેટને રજૂ કરે છે. [૬૦] આમ છતાં, ભવિષ્યના ગ્રીનહાઉસના સ્તર માટે સમાન નિર્ધારણનો ઉપયોગ કરવામાં આવે ત્યારે, તેમાં નોંધપાત્ર રેન્જમાં ક્લાયમેટ સંવેદનશીલતા (climate sensitivity) રહેલી હોય છે.

ભવિષ્યના ગ્રીનહાઉસ ગેસ જથ્થાઓ અને ક્લાયમેટ મોડેલીંગમાં અનિશ્ચિતતા સહિત આઇપીસીસી 21મી સદીના અંતમાં આશરે 1980-1999 સુધી વોર્મિંગ 1.1 °C to 6.4 °C (2.0 °F to 11.5 °F)થવાની ધારણા સેવે છે.[૧૪] તાજેતરના ક્લાયમેટ ફેરફારના કારણ ની તપાસ કરવામાં સહાયરૂપે આ મોડેલોનો ઉપયોગ થાય છે, જેમાં વિવિધ કુદરતી અને માનવ આધારિત કારણોમાંથી મોડેલ્સોમાં જરૂરી ફેરફારની તુલના કરવામાં આવે છે.

પ્રવર્તમાન ક્લાયમેટ મોડેલ્સ છેલ્લી સદીના વૈશ્વિક તાપમાન ફેરફારોના નિરીક્ષણો સામે સારી રીતે મેળ ખાય તેવા મોડેલો ઉત્પન્ન કરે છે. [૬૧] કુદરતી વિવિધતા અથવા માનવ અસરો પર આશરે 1910 થી 1945 સુધી થયેલા વોર્મિંગને આ મોડેલો યશ આપતા નથી; જોકે, તેઓ એવુ સુચન કરે છે કે 1975થી જેનું પ્રભુત્વ રહ્યું છે તેવા વોર્મિંગ પાછળનું કારણ માનવ સર્જિત ગ્રીનહાઉસ ગેસ (greenhouse gas) પ્રદૂષણ છે.

ભવિષ્યના ક્લાયમેટના વૈશ્વિક ક્લાયમેટ મોડેલ અંદાજો લદાયેલા ગ્રીનહાઉસ ગેસ પ્રદૂષણ સ્થિતિ પ્રેરીત છે, જે આઇપીસીસીના પ્રદૂષણ સ્થિતિ પરના ખાસ અહેવાલ (Special Report on Emissions Scenarios) (એસઆરઇએસ)માં ઘણી વાર જોવા મળે છે. મોડેલોમાં ખોટા કાર્બન ચક્ર (carbon cycle)નો પણ સમાવેશ સામાન્ય રીતે ઓછો જોવા મળે છે; આ સામાન્ય રીતે સકારાત્મક પ્રતિભાવ દર્શાવે છે, જો કે આ પ્રતિભાવ અનિશ્ચિત છે. કેટલાક નિરીક્ષણાત્મક અભ્યાસો પણ સકારાત્મક પ્રતિભાવ દર્શાવે છે. [૬૨][૬૩][૬૪] તાજેતરનું પેપર એવું સુચન કરે છે કે “વૈશ્વિક સપાટી તાપમાનમાં હવે પછીના દશકામાં વધારો થશે નહી, કેમ કે ઉત્તર એટલાંટિક અને ટ્રોપીકલ પેસિફિકમાં કુદરતી ક્લાયમેટ ફેરફારો અંદાજિત એન્થ્રોપોજેનિક વોર્મિંગની અસર ઓછી કરે છે”, જે સમુદ્રી તાપમાન નિરીક્ષણો પર આધારિત છે. [૬૫]

પ્રવર્તમાન સમયના મોડેલોમાં વાદળોની પ્રક્રિયા અનિશ્ચિતતાનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે, જો કે આ સમસ્યા અંગે પ્રગતિ હાથ ધરવામાં આવી રહી છે. [૬૬]

જવાબદાર અને સંભવિત અસરો

[ફેરફાર કરો]

પર્યાવરણીય

[ફેરફાર કરો]
મુખ્ય લેખ: Effects of global warming
છૂટાછવાયા રેકોર્ડ સુચવે છે કે બરફશિલાઓ 1800ના પ્રારંભિક સમયથી ઓગળી રહી છે. 1950માં માપદંડો પ્રારંભ કરવામાં આવ્યો હતો તેમાં, ડબ્લ્યુજીએમએસ (WGMS) અને એનએસઆઇડીસી (NSIDC)માં મળી આવ્યા હતા તેવા બરફશિલાઓના જથ્થા સંતુલન પર દેખરેખ રાખવાનું સ્વીકારવામાં આવ્યું છે.

ચોક્કસ વાતાવાતારણ ઘટનાઓને ગ્લોબલ વોર્મિંગ સાથે જોડવાનું મુશ્કેલ હોવા છતાં, વૈશ્વિક તાપમાનમાં થયેલો વધારો બરફશિલાઓમાં ઘટાડો (glacial retreat), આર્કટિક સંકોચન (Arctic shrinkage) અને વિશ્વસ્તરે સમુદ્રી સ્તર (sea level rise)માં વધારા સહિત વ્યાપક ફેરફારો (changes)માં પરિણમે છે. પ્રેસિપીટેશન (precipitation)ના જથ્થા અને પદ્ધતિમાં ફેરફારો પૂર (flood) અને દુષ્કાળ (drought)માં પરિણમે છે. ભારે વાતાવરણ (extreme weather) ઘટનાઓનું આવર્તન અને ઉગ્રતામાં ફેરફારો થવાની શક્યતા છે. અન્ય અસરોમાં કૃષિ ઉપજમાં ફેરફાર, નવા વેપાર માર્ગમાં વધારો[૬૭], ઓછો ઉનાળું સ્ટ્રીમફ્લો (streamflow), સ્પેસીઓનો લોપ (extinctions) અને વિવિધ પ્રકારના રોગો વેક્ટર (disease vectors)માં વધારો થવો તેનો સમાવેશ થાય છે.

કુદરતી પર્યાવરણ (natural environment) અને માનવ જીવન (human life) એમ બન્ને પર કેટલીક અસરો થોડી થોડી હોય છે, જે ગ્લોબલ વોર્મિંગને આભારી હોય છે. આઇપીપીસીનો 2001નો અહેવાલ એવું સુચવે છે કે બરફશીલાઓનું ઓગળવું (glacier retreat), આઇસ શેલ્ફ અંતરાય (ice shelf disruption) જેમ કે લાર્સન આઇસ શેલ્ફ (Larsen Ice Shelf), દરિયાઇ સ્તરમાં વધારો (sea level rise), વરસાદની પદ્ધતિમાં ફેરફાર અને ભારે વાતાવરણ ઘટનાઓ (extreme weather events)ની ઉગ્રતા અને ફ્રીક્વન્સીમાં થયેલો વધારો થોડા ઘણા અંશે ગ્લોબલ વોર્મિંગને આભારી છે. [૬૮] અન્ય સંભવિત અસરોમાં કેટલાક પ્રદેશોમાં પાણીની તંગી અને અન્ય પ્રદેશોમાં પ્રેસિપિટેશનમાં વધારો, પર્વતીય બરફજથ્થમાં ફેરફારો અને હૂંફાળા તાપમાનને કારણે આરોગ્ય પર વિપરિત અસરનો સમાવેશ થાય છે. [૬૯]

અસરગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં વધતી જતી વસતી (growing population)ની માત્રાને કારણે ગ્લોબલ વોર્મિંગની સામાજિક અને આર્થિક અસરો વધુ ખરાબ બની શકે છે. સાધારણ વાતાવરણ વાળા પ્રદેશોમાં કેટલાક ફાયદાઓ જેમ કે ઠંડીને કારણે થોડી માત્રમાં મૃત્યુઓ થવાની ધારણા સેવાય છે.[૭૦] શક્ય અસરો અને તાજેતરની સમજૂતિઓનો સંક્ષિપ્ત સાર આઇપીસીસી થર્ડ એસેસમેન્ટ રિપોર્ટ (IPCC Third Assessment Report)માં વર્કીંગ ગ્રુપ II[૬૮] દ્વારા તૈયાર કરવામા આવેલા અહેવાલમાં શોધી શકાય છે. નવો આઇપીસીસી ફોર્થ એસેસમેન્ટ રિપોર્ટ (IPCC Fourth Assessment Report) સંક્ષિપ્ત સાર એવો અહેવાલ આપે છે કે 1970થી ઉત્તર એટલાન્ટિક સમુદ્ર (Atlantic Ocean)માં ઉગ્ર ટ્રોપીકલ વાવાઝોડા (tropical cyclone) ગતિવિધિમાં વધારો થયો હતો તેવા નિરીક્ષણયુક્ત પૂરાવાઓ છે, જે સમુદ્રની સપાટીના તાપમાન (જુઓ એટલાન્ટિક મલ્ટીડેકેડલ ઓસીલેશન (Atlantic Multidecadal Oscillation)))માં થતા વધારાની સાથ સહસંબંધ ધરાવે છે, પરંતુ નિયમિત ઉપગ્રહ (satellite) નિરીક્ષણોના રેકોર્ડ પૂર્વે લાંબા ગાળાના વલણો શોધી કાઢવા તે જટિલ છે. સંક્ષિપ્તસાર એવું પણ સુચવે છે કે વિશ્વભરમાં ટ્રોપીકલ વાવાઝોડાઓની વાર્ષિક સંખ્યામાં કોઇ સ્પષ્ટ વલણ નથી. [૧૪]

વધારાની ધારેલી અસરોમાં 1980-1999 સાથે સંબંધિત 2090-2100માં સમુદ્રી સ્તર0.18 to 0.59 meters (0.59 to 1.9 ft)માં વધારો , [૧૪] કૃષિ ક્ષેત્રે સંકટ (repercussions to agriculture), થર્મોહેલાઇન સર્ક્યુલેશનનું સંભવિત ધીમા પડવું (possible slowing of the thermohaline circulation), ઓઝોન સ્તરમાં ઘટાડો (ozone layer), ઉગ્રતામાં વધારો (પરંતુ ઓછુ ફ્રિક્વન્ટ) [૭૧] વાવાઝોડાઓ અને ભારે વાતાવરણ ઘટનાઓ (hurricanes and extreme weather events), સમુદ્ર પીએચ (pH)નું સ્તર નીચુ આવવું (lowering), સમુદ્રમાં ઓક્સીજનમાં ઘટાડો, [૭૨]અને વિવિધ રોગોનો ફેલાવો જેમ કે મેલેરીયા (malaria)અને ડેન્ગ્યુ તાવ (dengue fever),[૭૩][૭૪] તેમજ લીમ રોગ (Lyme disease), હેન્ટાવાયરસ ચેપ (hantavirus infections), ડેન્ગ્યુ તાવ (dengue fever), બૂબોનીક પ્લેગ (bubonic plague) અને કોલેરા (cholera)નો સમાવેશ થાય છે[૭૫] ભવિષ્યના ક્લાયમેટ અંદાજોને આધારે એક અભ્યાસમાં 1,103 પ્રાણીઓ પ્લાન્ટ સ્પેશીના નમૂનાઓમાંથી 18 ટકાથી 35 ટકાનો 2050ની સાલ સુધીમાં લોપ (extinct) થશે તેવી ધારણા સેવવામાં આવી છે. [૭૬]જોકે, બહુ ઓછા અભ્યાસોએ તાજેતરના ક્લાયમેટ ફેરફાર[૭૭]ને કારણે લોપ થશે તેવી ધારણા સેવી છે અને એક અભ્યાસ સુચવે છે કે લોપના અંદાજિત દરો અનિશ્ચિત છે. [૭૮]

અર્થશાસ્ત્ર

[ફેરફાર કરો]

કેટલાક અર્થશાસ્ત્રીઓએ વિશ્વભરમાં ક્લાયમેટ ફેરફારથી થયેલા નુકસાનના ચોખ્ખા આર્થિક ખર્ચનો અંદાજ બાંધવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો. આ પ્રકારના અંદાજોએ હજુ સુધી કોઇ અંતિમ તારણો હાંસલ કર્યા નથી; 100 અંદાજોના એક સર્વેમાં કાર્બન(ટનદીઠ કાર્બન ડાયોક્સાઇડના યુએસ$12) ટનદીઠ યુએસ$43ની સરેરાશ સાથે મૂલ્ય કાર્બન (ટીસી)ટનદીઠ યુએસ$- (US$)10(કાર્બન ડાયોક્સાઇડ ટનદીઠ યુએસ$-3)થી લઇને યુએસ$ (US$)350/ટીસી (ટનદીઠ કાર્બન ડાયોક્સાઇડ યુએસ$95).[૭૦] સંભવિત આર્થિક અસર પરના એક વ્યાપક જાહેર અહેવાલ એ સ્ટર્ન સમીક્ષા (Stern Review) છે. તે સુચવે છે કે ભારે વાતાવરણ કદાચ વૈશ્વિક કાચી ઘરેલું પેદાશ માં એક ટકા સુધીનો ઘટાડો કરી શકે છે, અને ખરાબમાં ખરાબ કિસ્સામાં વૈશ્વિક માથાદીઠ (per capita) વપરાશ કદાચ 20 ટકા સુધી ઘટી શકે છે.[૭૯] અહેવાલની પદ્ધતિ, તરફેણકારી વલણ અને ઉપસંહારની ઘણા અર્થશાસ્ત્રાઓએ ટીકા કરી છે, આ ટીકાઓ મુખ્યત્વે સમીક્ષાની ડિસ્કાઉન્ટીંગ ની ધારણાઓ અને તેની સ્થિતિ અંગેની પસંદગીઓ અંગેની છે. [૮૦] જ્યારે અન્યોએ સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ આર્થિક જોખમોને લગતા સામાન્ય પ્રયત્નોને ટેકો આપ્યો છે. [૮૧][૮૨] યુનાઇટેડ નેશન્સ એન્વાયર્નમેન્ચ પ્રોગ્રામ (યુએનઇપી) અનુસાર, આર્થિક ક્ષેત્રો જેમ કે બેન્ક, કૃષિ, વાહનવ્યવહાર અને અન્ય સહિત ક્લાયમેટ ફેરફાર સંબંધિત સમસ્યાઓનો સામનો કરે તેવી શક્યતા છે. [૮૩] જે વિકસિત દેશો કૃષિ પર નિર્ભર છે તેમને ખાસ કરીને ગ્લોબલ વોર્મિંગથી નુકસાન થશે. [૮૪]

અપનાવવું અને પહોંચી વળવું

[ફેરફાર કરો]

ક્લાયમેટ વૈજ્ઞાનિકોમાં એક વ્યાપક સંધિએ છે કે વૈશ્વિક તાપમાનમાં થઇ રહેલો વધારો કેટલાક રાષ્ટ્રો, રાજ્યો, કોર્પોરેશનોઅને વ્યક્તિગતોને પ્રતિભાવ અમલી બનાવવામાં પરિણમ્યો છે. ગ્લોબલ વોર્મિંગ અંગેના આ પ્રતિભાવો ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસરો સામે વ્યવસ્થા કરવી અને ઘટાડવી અથવા ગ્લોબલ વોર્મિંગને ઉલ્ટી કરવી તે બે વચ્ચે વ્યાપક રીતે વહેંચાય છે. પાછળથી પહોંચી વળવું તરીકે ઓળખવામાં આવે છે અને તેમાં પ્રદૂષણ ઘટાડો અને અટકળયુક્ત જિયોએન્જિયનીયરીંગ એમ બન્નેનો સમાવેશ થાય છે.

પહોંચી વળવું

[ફેરફાર કરો]

ઘણા પર્યાવરણીય જૂથો ગ્લોબલ વોર્મિંગ સામે વ્યક્તિગત પગલાં (individual action)ને પ્રોત્સાહન આપે છે, તેમજ ઘણી વખત વપરાશકર્તા દ્વારા જ નહી પરંતુ સમુદાય અને પ્રાદેશિક સંસ્થાઓ દ્વારા પણ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે. કેટલાકે ફોસીલ ફ્યૂઅલ ઉત્પાદન અને સીઓ2 પ્રદૂષણ વચ્ચે સીધો સંબંધ દર્શાવીને વિશ્વકક્ષાએ ફોસીલ ફ્યૂઅલ ઉત્પાદન પર ક્વોટા (quota)નું સુચન કર્યું છે. [૮૫][૮૬]

વૈકલ્પિક બળતણ ના વપરાશ સામે વિસ્તરિત ઉર્જા કાર્યક્ષમતા અને મર્યાદિત પગલાંઓ સહિત ક્લાયમેટ ફેરફાર પર વ્યાવસાયિક પગલાંનો પણ સમાવેશ થાય છે. જાન્યુઆરી 2005માં યુરોપીયન યૂનિયને તેની યુરોપીયન યૂનિયન એમિસન ટ્રેડીંગ સ્કીમ રજૂ કરી હતી, જે અનુસાર ગ્રીનહાઉસ ગેસ પ્રદૂષણ ટ્રેડીંગ યોજના મારફતે કંપનીઓ સરકાર સાથે મળીને પોતાના પ્રદૂષણ પર નિયંત્રણ મૂકવા સંમત થાય છે અથવા તેમની મંજૂરીઓ અંતર્ગત કામ કરતા લોકો પાસેથી ક્રેડિટની ખરીદી કરે છે. ઓસ્ટ્રેલીયાએ 2008માં તેની કાર્બન પોલ્યુશન રિડક્શન સ્કીમ (Carbon Pollution Reduction Scheme)ની જાહેરાત કરી હતી. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના પ્રમુખ બરાક ઓબામા (Barack Obama)એ જાહેરાત કરી હતી કે તેઓ અર્થતંત્ર આધારિત નિયંત્રણ અને વેપાર (cap and trade) યોજના રજૂ કરશે..[૮૭] ગ્લોબલ વોર્મિંગને નાથવા માટે વિશ્વની પ્રાથમિક આંતરરાષ્ટ્રીય સંધિ એ ક્યોટો પ્રોટોકોલ (Kyoto Protocol) છે, 1997માં વાટાઘાટ હાથ ધરાઇ હતી તે યુએનએફસીસીસી (UNFCCC)માં એમેન્ડમેન્ટ. આ પ્રોટોકોલ હવે વૈશ્વિક સ્તર 160 કરતા વધુ દેશોને અને 55થી વધુ વૈશ્વિક ગ્રીનહાઉસ ગેસ પ્રદૂષણોને આવરી લે છે.[૮૮] ફક્ત યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ (United States) અને કઝાખસ્તાને (Kazakhstan) સંધિને સ્વીકારી નથી, કેમ કે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઐતિહાસિક રીતે ગ્રીનહાઉસ ગેસ છોડનાર (largest emitter) વિશ્વનો સૌથી મોટો દેશ છે. આ સંધિ 2012માં પૂરી થાય છે અને તેના પછીની ભવિષ્યની સંધિ કરવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય વાટાઘાટો મે 2007માં શરૂ થઇ હતી.[૮૯]

યુ.એસ. પ્રમુખ જ્યોર્જ ડબ્લ્યુ. બુશે ક્લાયમેટ ફેરફારને નાથવા માટે સુધારેલી ઉર્જા ટેકનોલોજી આગળ ધપાવી હતી,[૯૦]જ્યારે અમેરિકામાં આવેલા વિવિધ રાજ્યો અને શહેરી સરકારે સ્થાનિક ધોરણે ક્યોટો પ્રોટોકોલને ટેકો અને પાલન કરવાનો સંકેત આપતા પોતાના પ્રયાસો શરૂ કર્યા હતા, જેમાં રિજીયોનલ ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઇનિશીયેટિવનો સમાવેશ થાય છે [૯૧]

ગ્લોબલ વોર્મિંગને પહોંચી વળવા અને ખર્ચાઓને વર્ગીકૃત કરવા અને વિવિધ ખ્યાલોના ફાયદાઓ સંદર્ભે કામ કરતા અહેવાલો માટે આઇપીસીસીનું વર્કીંગ ગ્રુપ III જવાબદાર છે. 2007માં આઇપીસીસી ફોર્થ એસેસમેન્ટ રિપોર્ટમાં તેઓએ અંતમાં દર્શાવ્યું હતું કે કોઇ પણ ટેકનોલોજી અથવા ક્ષેત્ર ભવિષ્યના વોર્મિંગને પહોંચી વળવા સંપૂર્ણપણે જવાબદાર નથી. વિવિધ ક્ષેત્રોમાં અગત્યના આચરણો અને ટેકનોલોજી હોવાનું તેમણે શોધી કાઢ્યું હતું જેમાં ઉર્જા પુરવઠો, વાહનવ્યવહાર ઉદ્યોગ અને કૃષિ નો સમાવેશ થાય છે, જેનો વૈશ્વિક પ્રદૂષણો ઘટાડવા માટે અમલ કરી શકાય.તેઓ એવો અંદાજ બાંધે છે કે 2030 સુધીમાં 445 અને 710 વચ્ચે કાર્બન ડાયોક્સાઇડ ઇક્વેલન્ટ સ્થિર થાય તો તે વૈશ્વિક કાચી ઘરેલું પેદાશમાં 0.6 ટકા વધારામાં અને ત્રણ ટકા ઘટાડાની વચ્ચે પરિણમશે.[૯૨] વર્કીંગ ગ્રુપ III અનુસાર તાપમાન વધારાને 2 ડિગ્રી સેલ્સીયસ સુધી નિયંત્રિત રાખવા માટે “જો વિકસતા દેશો નોંધપાત્ર ઘટાડો કરે તો પણ વિકસિત દેશોને એક જૂથ તરીકે 2020માં પોતાના પ્રદૂષણોને 1990થી નીચે ઘટાડવાની જરૂર પડશે (મોટા ભાગના વિચારેલી વ્યવસ્થાઓ માટે 1990ના નીચેના સ્તરે 10 ટકાથી 40 ટકાના ક્રમે) અને 2050 સુધી તેનાથી પણ નીચેના સ્તરે (40 ટકા(એસઆઇસી. બોક્સમાં 80 ટકા 13.7, પી776) થી 1990ના નીચેના સ્તરે 95 ટકા).” [૯૩] ગ્રીનહાઉસ ગેસ પ્રદૂષણોને ઘટાડવા માટેના ધીમા પગલાંઓને કારણે કેટલાક વૈજ્ઞાનિકો જેમ કે કેન કેલ્ડેઇરાઅને નોબેલ પ્રાઇઝ વિજેતા પાઉલ ક્રૂટઝન [૯૪]ને જિયોએન્જિનીયરીંગ ટેકનિક સુચવવા પ્રેર્યા છે.

આર્થિક અને રાજકીય ચર્ચા

[ફેરફાર કરો]

ગ્લોબલ વોર્મિંગની આસપાસ વૈજ્ઞાનિક શોધોની વધેલી લોકપ્રિયતા રાજકીય અને આર્થિક ચર્ચામાં પરિણમી છે.[૯૫] ગરીબ પ્રદેશો જેમ કે આફ્રિકા (Africa) સૂચિત ગ્લોબલ વોર્મિંગનું ભારે જોખમ અનુભવતું હોય તેમ દેખાય છે, જ્યારે તેનું પ્રદૂષણ વિકસિત દેશોની તુલનામાં ઓછું છે.[૯૬]. તેની સાથે વિકસતા જતા દેશ (developing country)ને ક્યોટો પ્રોટોકોલમાં (Kyoto Protocol)થી મુક્તિ આપવામાં આવી છે જેની યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ (United States) અને ઓસ્ટ્રેલીયા (Australia) દ્વારા ટીકા કરવામાં આવી છે અને પશ્ચિમી દુનિયા (Western world)માં યુ.એસ[૯૭] દ્વારા સતત નનૈયાના સિદ્ધાંતના એક ભાગ તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે, ક્લાયમેટ પર માનવ અસરના ખ્યાલે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સની તુલનામાં યુરોપ (Europe)માં વ્યાપક જાહેર સ્વીકૃત્તિ મેળવી છે. [૯૮][૯૯]

ક્લાયમેટ ફેરફારના મુદ્દાએ આ પ્રકારના ફેરફારો ઉદભવશે તેના ખર્ચા (costs)ઓ સામે ગ્રીનહાઉસ ગેસ (greenhouse gas)ના ઔદ્યોગિક (industrial) પ્રદૂષણો (emissions)ને મર્યાદિત કરવાના ફાયદાઓ અંગે ઉગ્ર ચર્ચાની વિચારણાને વેગ આપ્યો છે. કાર્બન પ્રદૂષણ ઘટાડવાની દ્રષ્ટિએ વૈકલ્પિક ઉર્જા સ્ત્રોતો (alternative energy sources) અપનાવવાના ખર્ચાઓ અને ફાયદાઓ વિશે વિવિધ દેશોમાં ચર્ચા ચાલી રહી છે. [૧૦૦] સંસ્થાઓ અને કંપનીઓ જેમ કે કોમ્પીટીટીવ એન્ટરપ્રાઇઝ ઇન્સ્ટિટ્યુટ (Competitive Enterprise Institute) અને એક્ઝોનમોબિલે (ExxonMobil) કડક નિયંત્રણોના સંભવિત આર્થિક ખર્ચ પર ભાર મૂકતા વધુ સંકુચિત ક્લાયમેટ ફેરફાર સ્થિતિ પર ભાર મૂક્યો છે. [૧૦૧][૧૦૨][૧૦૩][૧૦૪] તે રીતે વિવિધ પર્યાવરણને લગતી લોબીઓ અને અસંખ્ય જાહેર સંસ્થાઓએ ક્લાયમેટ ફેરફારના સંભવિત જોખમો (risks of climate change) અને કડક નિયંત્રણના અમલને આગળ ધપાવવા ભાર મૂકવા માટે ઝુંબેશનો પ્રારંભ કર્યો છે. કેટલીક ફોસીલ ફ્યૂઅલ કંપનીઓએ તાજેતરના વર્ષોમાં પોતાના પ્રયત્નોમાં પાછી પાની કરી છે [૧૦૫]અથવા ગ્લોબલ વોર્મિંગને ઘટાડવાની નીતિઓ ઘડવાનું આહવાન કર્યુ છે. [૧૦૬]

દલીલનો અન્ય મુદ્દો એ છે કે જેમાં વિકસતા અર્થતંત્રો (emerging economies) જેમ કે ભારત (India) અને ચીને (China) તેમના પ્રદૂષણોને નિયંત્રણમાં રાખવાની આશા સેવવી જોઇએ. તાજેતરના અહેવાલો અનુસાર ચીનનું કુલ રાષ્ટ્રીય સીઓ <સબ>2</સબ>પ્રદૂષણ (gross national CO2 emissions) શક્યતઃ યુ.એસ. કરતા વધી જશે. [૧૦૭][૧૦૮][૧૦૯][૧૧૦] ચીને એવી દલીલ કરી છે કે તેનું માથાદીઠ પ્રદૂષણ (per capita emissions) યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સની તુલનામાં આશરે એક પંચમાશ જેટલું હોવાથી પ્રદૂષણ ઘટાડવા માટે ઓછુ જવાબદાર છે.[૧૧૧] ભારતને પણ ક્યોટો પ્રોટોકોલમાંથી મુક્તિ આપવામા આવી છે અને અન્ય સૌથી મોટા ઔદ્યોગિક પ્રદૂષણોના સ્ત્રોતે પણ આ જ પ્રકારનું આહવાન કર્યું છે. [૧૧૨] યુ.એસ. એવી દલીલ કરે છે જો તેણે પ્રદૂષણ ઘટાડવાનું ખર્ચ સહન કરવું હશે તો ચીને પણ તેમ જ કરવું પડશે.[૧૧૩]

સંબંધિત ક્લાયમેટ મુદ્દાઓ

[ફેરફાર કરો]

ગ્લોબલ વોર્મિંગના સંબંધે વિવિધ પ્રકારના મુદ્દાઓ ઘણી વખત ઉઠાવવામાં આવે છે.તેમાંનો એક છે સમુદ્રી એસિડીફિકેશન (ocean acidification). વધેલું વાતાવરણ સીઓ2 સમુદ્રમાં સીઓ2ને યથાવત રાખવાની માત્રામાં વધારો કરે છે. [૧૧૪] સમુદ્રમાં રહેલું યથાવત સીઓ2, કાર્બનિક એસિડ (carbonic acid)નું નિર્માણ કરવાની ક્રિયા કરે છે, જે પરિણામે એસિફિકેશનમાં પરિણમે છે. સમુદ્રી સપાટી પીએચ (pH) કે જે ઔદ્યોગિક યુગના પ્રારંભની નજીક 8.25 હતુ તે 2004 સુધીમાં 8.14 સુધી ઘટી ગયું હોવાનું માનવામાં આવે છે[૧૧૫] અને જેમ જેમ સમુદ્ર વધુ સીઓ2 ગ્રહણ કરશે તેમ 2100 સુધીમાં વધુ 0.14થી 0.5 યુનિટ સુધી ઘટવાનો અંદાજ છે. [૧૪][૧૧૬] જ્યારે ઓર્ગેનિઝમ અને ઇકોસિસ્ટમ્સને પીએચની સંકુચિત મર્યાદામાં સ્વીકારવામાં આવ્યા છે ત્યારે, તેના કારણે લોપની ચિંતા ઊભી થાય છે, જે સીધી રીતે વધેલા વાતાવરણીય સીઓ2ને કારણે હોય છે, જેના કારણે ફૂ઼ડ વેબ માં અંતરાય ઊભો કરી શકે તેમ છે અને દરિયાઇ ઇકોસિસ્ટમ સર્વિસીસ પર નિર્ભર એવા માનવ સમાજ પર અસર કરે છે. [૧૧૭]

ગ્લોબલ ડીમીંગ, પૃથ્વીની સપાટી પર ગ્લોબલ ડાયરેક્ટ ઇરરેડીયન્સ (irradiance)ની માત્રામાં ધીમો ઘટાડો, કદાચ તેને કારણે 20મી સદીના અંતમાં ગ્લોબલ વોર્મિંગમાં થોડો ઘટાડો થયો હોવો જોઇએ. 1960થી 1990 સુધી માનવ આધારિત એરોસેલ્સે આ અસરને ઓછી કરી હશે તેવું મનાય છે. વૈજ્ઞાનિકોએ 66-90 ટકા વિશ્વાસ સાથે જણાવ્યું છે કે લાવા આધારિત ગતિવિધિ સાથે માનવ આધારિત એરોસેલની અસરોએ કેટલેક અંશે ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસરો ખાળી છે અને જો આ ડીમીંગ એજન્ટો ન હોત તો નોંધવામાં આવ્યા છે તેના કરતા વધુ વોર્મિંગમાં ગ્રીનહાઉસ ગેસમાં પરિણમ્યા હોત.[૧૪] ઓઝોનમાં ઘટાડો, પૃથ્વીના સ્ટ્રેટોસ્ફીયરમાં ઓઝોનની કુલ માત્રામાં સતત ઘટાડો ગ્લોબલ વોર્મિંગના સંદર્ભમાં સતત નોધાયો છે. લિંકેજના વિસ્તારો હોવા છતાં બન્ને વચ્ચેનો સંબંધ મજબૂત નથી.

નોંધ અને સંદર્ભો

[ફેરફાર કરો]
  1. ↑ IPCC AR5 WG1 Summary for Policymakers 2013, p. 4: Warming of the climate system is unequivocal, and since the 1950s many of the observed changes are unprecedented over decades to millennia. The atmosphere and ocean have warmed, the amounts of snow and ice have diminished, sea level has risen, and the concentrations of greenhouse gases have increased
  2. ↑ "The State of the Global Climate 2020". World Meteorological Organization (અંગ્રેજીમાં). 2017-07-11. મેળવેલ 2021-07-07.
  3. ↑ IPCC SRCCL 2019, p. 7: Since the pre-industrial period, the land surface air temperature has risen nearly twice as much as the global average temperature (high confidence). Climate change... contributed to desertification and land degradation in many regions (high confidence).; IPCC SRCCL 2019, p. 45: Climate change is playing an increasing role in determining wildfire regimes alongside human activity (medium confidence), with future climate variability expected to enhance the risk and severity of wildfires in many biomes such as tropical rainforests (high confidence).
  4. ↑ Hegerl, Gabriele C. (2007-05-07). "Understanding and Attributing Climate Change" (PDF). Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. પૃષ્ઠ 690. મૂળ (PDF) માંથી 2018-05-08 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-05-20. Recent estimates (Figure 9.9) indicate a relatively small combined effect of natural forcings on the global mean temperature evolution of the seconds half of the twentieth century, with a small net cooling from the combined effects of solar and volcanic forcings Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  5. ↑ Ammann, Caspar (2007-04-06). "Solar influence on climate during the past millennium: Results from ransient simulations with the NCAR Climate Simulation Model" (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 104 (10): 3713–3718. doi:10.1073/pnas.0605064103. PMID 17360418. મૂળ (PDF) માંથી 2008-06-24 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10. However, because of a lack of interactive ozone, the model cannot fully simulate features discussed in (44)." "While the NH temperatures of the high-scaled experiment are often colder than the lower bound from proxy data, the modeled decadal-scale NH surface temperature for the medium-scaled case falls within the uncertainty range of the available temperature reconstructions. The medium-scaled simulation also broadly reproduces the main features seen in the proxy records." "Without anthropogenic forcing, the 20th century warming is small. The simulations with only natural forcing components included yield an early 20th century peak warming of ≈0.2 °C (≈1950 AD), which is reduced to about half by the end of the century because of increased volcanism. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  6. ↑ 2001ના સંયુક્ત નિવેદન પર ઓસ્ટ્રેલિયા , બેલ્જિયમ (Belgium), બ્રાઝિલ (Brazil), કેનેડા , ધ કેરિબીયન , ચીન (China), ફ્રાંસ, જર્મની (Germany), ભારત (India), ઇન્ડોનેશિયા , આયર્લેન્ડ, ઇટાલી (Italy), મલેશિયા , ન્યૂઝીલેન્ડ (New Zealand), સ્વીડન, અને યુકે ના વિજ્ઞાન શિક્ષણિવિંદો દ્વારા હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. 2005ના નિવેદનમાં Japan જાપાન (Japan), રશિયા અને યુ.એસ. (U.S.)નો ઉમેરો થયો હતો. તેમજ 2007ના નિવેદનમાં મેક્સિકો અને દક્ષિણ આફ્રિકા (South Africa)નો ઉમેરો થયો હતો.વ્યાવસાયિક સમુદાયમાં અમેરિકન મીટીરીયોલોજીકલ સોસાયટી, અમેરિકન જિયોફીઝીકલ યુનિયન, અમેરિકન ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ફિઝીક્સ, અમેરિકન એન્થ્રોનોમિકલ સોસાયટી, અમેરિકન એસોસિયેશન ફોર ધ એડવાન્સમેન્ટ ઓફ સાયંસ, સ્ટ્રેટીગ્રાફી કમિશન ઓફ ધ જિયોલોજીકલ સોસાયટી ઓફ લંડન, જિયોલોજીકલ સોસાયટી ઓફ અમેરિકા, અમેરિકન કેમિકલ સોસાયટી અને એન્જિનિયર્સ ઓસ્ટ્રેલીયાનો સમાવેશ થાય છે.
  7. ↑ "The Science Of Climate Change". Royal Society. 2001. મેળવેલ 2008-01-04. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  8. ↑ "Joint science academies' statement: Global response to climate change". Royal Society. 2005. મેળવેલ 2008-01-04. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  9. ↑ "Joint science academies' statement on growth and responsibility: sustainability, energy efficiency and climate protection" (PDF). Potsdam Institute for Climate Impact Research. 2007. મૂળ (PDF) માંથી 2009-03-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-01-04. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); External link in |publisher= (મદદ)
  10. ↑ "Don't fight, adapt". National Post. 2007. મેળવેલ 2007-11-18. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)[હંમેશ માટે મૃત કડી]
  11. ↑ "A guide to facts and fictions about climate change". Royal Society. 2005. મૂળ માંથી 2007-03-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-11-18. However, the overwhelming majority of scientists who work on climate change agree on the main points Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  12. ↑ "Beyond the Ivory Tower: The Scientific Consensus on Climate Change". Science. 2004. મેળવેલ 2008-01-04. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (મદદ)
  13. ↑ "Summary for Policymakers" (PDF). Climate Change 2007: Synthesis Report. Intergovernmental Panel on Climate Change. 2007-02-05. મેળવેલ 2009-02-03.
  14. ↑ ૧૪.૦ ૧૪.૧ ૧૪.૨ ૧૪.૩ ૧૪.૪ ૧૪.૫ "Summary for Policymakers" (PDF). Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. 2007-02-05. મેળવેલ 2007-02-02. Check date values in: |date= (મદદ)
  15. ↑ Archer, David (2005). "Fate of fossil fuel CO
    2     in geologic time"     (PDF). Journal of Geophysical Research. 110 (C9): C09S05.1–C09S05.6. doi:10.1029/2004JC002625. મેળવેલ 2007-07-27.
  16. ↑ Caldeira, Ken; Wickett, Michael E. (2005). "Ocean model predictions of chemistry changes from carbon dioxide emissions to the atmosphere and ocean" (PDF). Journal of Geophysical Research. 110 (C9): C09S04.1–C09S04.12. doi:10.1029/2004JC002671. મૂળ (PDF) માંથી 2007-08-10 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-07-27.
  17. ↑ "New Study Shows Climate Change Largely Irreversible". National Oceanic and Atmospheric Administration. 26 January 2009. મૂળ માંથી 25 ઑગસ્ટ 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 03 February 2009. Check date values in: |access-date= and |archive-date= (મદદ)
  18. ↑ Lu, Jian (2007). "Expansion of the Hadley cell under global warming" (PDF). Geophysical Research Letters. 34: L06805. doi:10.1029/2006GL028443. મૂળ (PDF) માંથી 2008-12-17 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 12/06/2008. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |xauthorlink= ignored (મદદ); Check date values in: |access-date= (મદદ)
  19. ↑ "Joint science academies' statement: The science of climate change". Royal Society. 2001-05-17. મૂળ (ASP) માંથી 2007-11-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-01. The work of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) represents the consensus of the international scientific community on climate change science Check date values in: |date= (મદદ)
  20. ↑ "Rising to the climate challenge". Nature. 449 (7164): 755. 2007-10-18. doi:10.1038/449755a. મેળવેલ 2007-11-06. Check date values in: |date= (મદદ)
  21. ↑ Gillett, Nathan P. (2008). "Attribution of polar warming to human influence" (PDF). Nature Geoscience. 1: 750. doi:10.1038/ngeo338. મૂળ (PDF) માંથી 2008-12-17 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
  22. ↑ "The Discovery of Global Warming". AIP. 2008. મૂળ (HTML) માંથી 2016-11-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-10-14. સંગ્રહિત ૨૦૧૬-૧૧-૧૧ ના રોજ વેબેક મશિન
  23. ↑ "IPCC WG1 AR4 Report — Chapter 1: Historical Overview of Climate Change Science" (PDF). IPCC WG1 AR4 Report. IPCC. 2007. પૃષ્ઠ p97 (pdf page 5 of 36). મૂળ (PDF) માંથી 2018-11-26 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-10-07. To emit 240 W m–2, a surface would have to have a temperature of around –19 °C. This is much colder than the conditions that actually exist at the Earth’s surface (the global mean surface temperature is about 14 °C). Instead, the necessary –19 °C is found at an altitude about 5 km above the surface. line feed character in |quote= at position 62 (મદદ); |pages= has extra text (મદદ) સંગ્રહિત ૨૦૧૮-૧૧-૨૬ ના રોજ વેબેક મશિન
  24. ↑ એ યાદ રાખો કે ગ્રીનહાઉસની અસર બ્લેક બોડી પ્રિડીક્શનના સંદર્ભમાં આશરે 33°સી (59એફ) તાપમાન વધારો ઉત્પન્ન કરે છે અને સપાટી પરના તાપમાનમાં 33° સી (91° એફ)જે 32 °F (0 °C)વધુ હોય તેમાં વધારો કરતી નથી. સરેરાશ સપાટી તાપમાન આશરે 14 °સી (57°એફ) છે. એ પણ યાદ રાખો કે સેલ્સીયસ અને ફેરનહીટ તાપમાનો રૂપાંતરણીય ફોર્મ્યુલા 3 ઉત્પન્ન કરતી હોવા છતા 2 નોંધપાત્ર આંકડાઓમાં વ્યક્ત થાય છે.
  25. ↑ Kiehl, J. T. (1997). "Earth's Annual Global Mean Energy Budget" (PDF). Bulletin of the American Meteorological Society. 78 (2): 197–208. doi:10.1175/1520-0477(1997)078<0197:EAGMEB>2.0.CO;2. મૂળ (PDF) માંથી 2006-03-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-05-01. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  26. ↑ "Water vapour: feedback or forcing?". RealClimate. 6 Apr 2005. મેળવેલ 2006-05-01.
  27. ↑ "Recent Climate Change - Atmosphere Changes, Science, Climate Change, U.S. EPA" (HTML). United States Environmental Protection Agency‎. 2007. મેળવેલ 2007-12-20.
  28. ↑ નેફ્ટેલ, એ.ઇ. મૂર, એચ. ઓએશગર, અને બી. સ્ટૌફર(1985).“ છેલ્લા બે દાયકાઓમાં પોલાર બરફના ટુકડામાંથી વાતાવરણીય સીઓ<સબ>2</સબ>માં વધારાના પૂરાવા”. કુદરત 315:45-47.
  29. ↑ Pearson, Paul N. (2000-08-17). "Atmospheric carbon dioxide concentrations over the past 60 million years" (abstract). Nature. 406 (6797): 695–699. doi:10.1038/35021000. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  30. ↑ "Summary for Policymakers". Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. 2001-01-20. મૂળ માંથી 2004-01-03 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-01-18. Check date values in: |date= (મદદ)
  31. ↑ Prentice, I. Colin (2001-01-20). "3.7.3.3 SRES scenarios and their implications for future CO2 concentration". Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. મૂળ માંથી 2006-12-08 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-28. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  32. ↑ "4.4.6. Resource Availability". IPCC Special Report on Emissions Scenarios. Intergovernmental Panel on Climate Change. મેળવેલ 2007-04-28.
  33. ↑ રોબોડ્ફ્ણ્ડ્ણ્ઃડ્ડ્ફ્ઃઃડ્ડ્ઃડ્ફ્ઃડ્ફ઼્ડ્ફ્ડ્ફ્ઃડ્ફ઼્ડ્ફ્ક, એલાન અને ક્લાઇવ ઓપ્પેનહેઇમર, ઇડીએસ, 2003: વોલ્કાનીઝમ અન પૃથ્વીનું વાતાવરણ, જિયોફિઝીકલ મોનોગ્રાફ 139, અમેરિકન જિયોફિઝીકલ યૂનિયન, વોશિંગ્ટોન, ડીસી. 360 પીપી.
  34. ↑ Berger, A. (2005-12-10). "On the origin of the 100-kyr cycles in the astronomical forcing". Paleoceanography. 20 (4): PA4019. doi:10.1029/2005PA001173. PA4019. મૂળ માંથી 2012-10-26 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-11-05. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  35. ↑ Genthon, C. (1987-10-01). "Vostok Ice Core - Climatic response to CO2 and orbital forcing changes over the last climatic cycle" (abstract). Nature. 329 (6138): 414–418. doi:10.1038/329414a0. મેળવેલ 2007-11-05. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  36. ↑ Alley, Richard B. (2002). "A northern lead in the orbital band: north-south phasing of Ice-Age events". Quaternary Science Reviews. 21 (1–3): 431–441. doi:10.1016/S0277-3791(01)00072-5. મૂળ માંથી 2015-09-24 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-11-05. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
  37. ↑ Meehl, Gerald A. (2005-03-18). "How Much More Global Warming and Sea Level Rise" (PDF). Science. 307 (5716): 1769–1772. doi:10.1126/science.1106663. PMID 15774757. મેળવેલ 2007-02-11. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  38. ↑ "સ્ટિફન બોટ્ઝમેન લો ", બ્રિટાનીક્કા ઓનલાઇન
  39. ↑ ૩૯.૦ ૩૯.૧ Soden, Brian J. (2005-11-01). "An Assessment of Climate Feedbacks in Coupled Ocean–Atmosphere Models" (PDF). Journal of Climate. 19 (14): 3354–3360. doi:10.1175/JCLI3799.1. મેળવેલ 2007-04-21. Interestingly, the true feedback is consistently weaker than the constant relative humidity value, implying a small but robust reduction in relative humidity in all models on average" "clouds appear to provide a positive feedback in all models Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  40. ↑ વાતાવરણ ફેરફાર પ્રતિભાવો પરની પેનલ, ક્લાયમેટ રિસર્ચ કમિટી, નેશનલ રિસર્ચ કાઉન્સીલ, 2004: વાતાવરણમાં ફેરફાર પ્રતિભાવને સમજતા
  41. ↑ Stocker, Thomas F. (2001-01-20). "7.5.2 Sea Ice". Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. મૂળ માંથી 2017-01-19 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-02-11. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  42. ↑ Sample, Ian (2005-08-11). "Warming Hits 'Tipping Point'". The Guardian. મેળવેલ 2007-01-18. Check date values in: |date= (મદદ)
  43. ↑ Buesseler, Ken O. (2007-04-27). "Revisiting Carbon Flux Through the Ocean's Twilight Zone" (abstract). Science. 316 (5824): 567–570. doi:10.1126/science.1137959. PMID 17463282. મેળવેલ 2007-11-16. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  44. ↑ "વર્કીંગ જૂથ I, 2007 આઇપીપીસી પાના 243ની કલમ 3.2.2.2" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2017-10-23 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.
  45. ↑ Smith, Thomas M. (2005-05-15). "A Global Merged Land–Air–Sea Surface Temperature Reconstruction Based on Historical Observations (1880–1997)" (PDF). Journal of Climate. 18 (12): 2021–2036. doi:10.1175/JCLI3362.1. ISSN 0894-8755. મૂળ (PDF) માંથી 2008-12-21 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-14. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  46. ↑ Rowan T. Sutton, Buwen Dong, Jonathan M. Gregory (2007). "Land/sea warming ratio in response to climate change: IPCC AR4 model results and comparison with observations". Geophysical Research Letters. 34: L02701. doi:10.1029/2006GL028164. મૂળ માંથી 2012-09-23 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-09-19.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  47. ↑ IPCC (2001). "Atmospheric Chemistry and Greenhouse Gases". Climate Change 2001: The Scientific Basis. Cambridge, UK: Cambridge University Press. મૂળ માંથી 2016-04-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2021-07-10. Cite uses deprecated parameter |chapterurl= (મદદ); CS1 maint: discouraged parameter (link) સંગ્રહિત ૨૦૧૬-૦૪-૧૫ ના રોજ વેબેક મશિન
  48. ↑ Hansen, James E. (2006-01-12). "Goddard Institute for Space Studies, GISS Surface Temperature Analysis". NASA Goddard Institute for Space Studies. મેળવેલ 2007-01-17. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
  49. ↑ "Global Temperature for 2005: second warmest year on record" (PDF). Climatic Research Unit, School of Environmental Sciences, University of East Anglia. 2005-12-15. મૂળ (PDF) માંથી 2009-03-25 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-13. Check date values in: |date= (મદદ)
  50. ↑ "WMO STATEMENT ON THE STATUS OF THE GLOBAL CLIMATE IN 2005" (PDF). World Meteorological Organization. 2005-12-15. મેળવેલ 2007-04-13. Check date values in: |date= (મદદ)
  51. ↑ Changnon, Stanley A. (2000). El Niño, 1997-1998: The Climate Event of the Century. London: Oxford University Press. ISBN 0195135520. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); CS1 maint: discouraged parameter (link)
  52. ↑ Mitchell, J. F. B. (2001-01-20). "12.4.3.3 Space-time studies". Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. મૂળ માંથી 2007-07-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-01-04. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  53. ↑ Hansen J, Sato M, Ruedy R, Lacis A, Oinas V (2000). "Global warming in the twenty-first century: an alternative scenario". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (18): 9875–80. doi:10.1073/pnas.170278997. PMID 10944197. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  54. ↑ Ruddiman, William F. (2005). "How Did Humans First Alter Global Climate?" (PDF). Scientific American. 292 (3): 46–53. મૂળ (PDF) માંથી 2007-03-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-05. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); CS1 maint: discouraged parameter (link)
  55. ↑ Ruddiman, William F. (2005-08-01). Plows, Plagues, and Petroleum: How Humans Took Control of Climate. New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-12164-8. Check date values in: |date= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
  56. ↑ Schmidt, Gavin (2004-12-10). "A note on the relationship between ice core methane concentrations and insolation". Geophysical Research Letters. 31 (23): L23206. doi:10.1029/2004GL021083. L23206. મૂળ (abstract) માંથી 2007-10-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-05. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
  57. ↑ Hansen, James (2006-09-26). "Global temperature change" (PDF). PNAS. 103 (39): 14288–14293. doi:10.1073/pnas.0606291103. PMID 17001018. મૂળ (PDF) માંથી 2007-06-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-20. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  58. ↑ Cohen, Anthony S. (2004). "Osmium isotope evidence for the regulation of atmospheric CO2 by continental weathering" (PDF). Geology. 32 (2): 157–160. doi:10.1130/G20158.1. મૂળ (PDF) માંથી 2007-06-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-04. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  59. ↑ "Chapter 7, "Couplings Between Changes in the Climate System and Biogeochemistry"" (PDF). Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. 2007-02-05. મૂળ (PDF) માંથી 2011-03-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-02-21. Check date values in: |date= (મદદ)
  60. ↑ Hansen, James (2000). "Climatic Change: Understanding Global Warming". One World: The Health & Survival of the Human Species in the 21st century. Health Press. મેળવેલ 2007-08-18.
  61. ↑ "Summary for Policymakers". Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. 2001-01-20. મૂળ માંથી 2007-06-01 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-28. Check date values in: |date= (મદદ) સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૦૧ ના રોજ વેબેક મશિન
  62. ↑ Torn, Margaret (2006-05-26). "Missing feedbacks, asymmetric uncertainties, and the underestimation of future warming". Geophysical Research Letters. 33 (10): L10703. doi:10.1029/2005GL025540. L10703. મૂળ માંથી 2007-02-28 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-04. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  63. ↑ Harte, John (2006-10-30). "Shifts in plant dominance control carbon-cycle responses to experimental warming and widespread drought". Environmental Research Letters. 1 (1): 014001. doi:10.1088/1748-9326/1/1/014001. 014001. મેળવેલ 2007-05-02. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  64. ↑ Scheffer, Marten (2006-05-26). "Positive feedback between global warming and atmospheric CO2 concentration inferred from past climate change" (PDF). Geophysical Research Letters. 33: L10702. doi:10.1029/2005gl025044. મેળવેલ 2007-05-04. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  65. ↑ N. S. Keenlyside, M. Latif, J. Jungclaus, L. Kornblueh2, E. Roeckner (May 1, 2008). "Advancing decadal-scale climate prediction in the North Atlantic sector". Nature. 453 (453): 84–88. doi:10.1038/nature06921. મેળવેલ 2008-07-06.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  66. ↑ Stocker, Thomas F. (2001-01-20). "7.2.2 Cloud Processes and Feedbacks". Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. મૂળ માંથી 2005-04-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-04. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  67. ↑ Macey, Jennifer (September 19, 2007). "Global warming opens up Northwest Passage". ABC News. મેળવેલ 2007-12-11.
  68. ↑ ૬૮.૦ ૬૮.૧ "Climate Change 2001: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change". Intergovernmental Panel on Climate Change. 2001-02-16. મૂળ માંથી 2007-03-03 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-14. Check date values in: |date= (મદદ)
  69. ↑ McMichael AJ, Woodruff RE, Hales S (2006). "Climate change and human health: present and future risks". Lancet. 367 (9513): 859–69. doi:10.1016/S0140-6736(06)68079-3. PMID 16530580.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  70. ↑ ૭૦.૦ ૭૦.૧ "Summary for Policymakers" (PDF). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Working Group II Contribution to the Intergovernmental Panel on Climate Change Fourth Assessment Report. Intergovernmental Panel on Climate Change. 2007-04-13. મૂળ (PDF) માંથી 2018-01-13 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-28. Check date values in: |date= (મદદ)
  71. ↑ Knutson, Thomas R. (2008). "Simulated reduction in Atlantic hurricane frequency under twenty-first-century warming conditions". Nature Geoscience. 1: 359. doi:10.1038/ngeo202.
  72. ↑ doi:10.1038/ngeo420
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  73. ↑ edited Martin Parry ... (2007), "Chapter 8: Human Health", in Parry, M.L.; Canziani, O.F.; Palutikof, J.P. et al., Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.: Cambridge University Press, ISBN 978 0521 88010-7, archived from the original on 2007-12-11, http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter8.pdf, retrieved 2009-06-10 
  74. ↑ United Nations Development Program (2008), "Summary: Fighting climate change", Human Solidarity in a divided world, Human Development Report (2007/2008 ed.), Palgrave Macmillan, ISBN 0-230-54704-4, archived from the original on 2009-04-17, http://hdr.undp.org/en/media/HDR_20072008_Summary_English.pdf, retrieved 2009-06-10 
  75. ↑ "એએસએમ "ગ્લોબલ એન્વાયર્નમેન્ટલ ચેન્જ-માઇક્રોબાયલ કંટ્રીબ્યૂશન્સ, માઇક્રોબાયલ સોલ્યુશન્સ" પી.5" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2009-03-25 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10. સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૩-૨૫ ના રોજ વેબેક મશિન
  76. ↑ Thomas, Chris D. (2004-01-08). "Extinction risk from climate change" (PDF). Nature. 427 (6970): 145–138. doi:10.1038/nature02121. મૂળ (PDF) માંથી 2007-06-14 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-18. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Italic or bold markup not allowed in: |journal= (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  77. ↑ McLaughlin, John F. (2002-04-30). "Climate change hastens population extinctions" (PDF). PNAS. 99 (9): 6070–6074. doi:10.1073/pnas.052131199. PMID 11972020. મૂળ (PDF) માંથી 2005-04-05 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-29. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  78. ↑ Botkin, Daniel B. (2007). "Forecasting the Effects of Global Warming on Biodiversity" (PDF). BioScience. 57 (3): 227–236. doi:10.1641/B570306. મેળવેલ 2007-11-30. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); CS1 maint: discouraged parameter (link)[હંમેશ માટે મૃત કડી]
  79. ↑ "At-a-glance: The Stern Review". BBC. 2006-10-30. મેળવેલ 2007-04-29. Check date values in: |date= (મદદ)
  80. ↑ તોલ અને યોહ (2006) ”સ્ટર્ન સમીક્ષાની સમીક્ષા” વૈશ્વિક અર્થશાસ્ત્ર 7'(4): 233-50. વૈશ્વિક અર્થશાસ્ત્ર7(4) માં અન્ય ટીકાકારો પણ જુઓ
  81. ↑ J. Bradford DeLong. "Do unto others..."
  82. ↑ John Quiggin. "Stern and the critics on discounting" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2011-01-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.
  83. ↑ Dlugolecki, Andrew (2002). "Climate Risk to Global Economy" (PDF). CEO Briefing: UNEP FI Climate Change Working Group. United Nations Environment Programme. મૂળ (PDF) માંથી 2009-03-18 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-29. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
  84. ↑ "Thomas Schelling: Developing Countries Will Suffer Most from Global Warming" (PDF). Resources 164. મૂળ (PDF) માંથી 2008-11-08 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-01. સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૧૧-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન
  85. ↑ "Climate Control: a proposal for controlling global greenhouse gas emissions" (PDF). Sustento Institute. મૂળ (PDF) માંથી 2016-01-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-12-10.
  86. ↑ Monbiot, George. "Rigged - The climate talks are a stitch-up, as no one is talking about supply" (HTML). મેળવેલ 2007-12-22.
  87. ↑ "Barack Obama and Joe Biden: New Energy for America". મૂળ માંથી 2016-12-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-12-19. સંગ્રહિત ૨૦૧૬-૧૨-૩૦ ના રોજ વેબેક મશિન
  88. ↑ "Kyoto Protocol Status of Ratification" (PDF). United Nations Framework Convention on Climate Change. 2006-07-10. મેળવેલ 2007-04-27. Check date values in: |date= (મદદ)
  89. ↑ ક્લાયમેટ અંગેના વાટાઘાટો આંતરરાષ્ટ્રીય અવરોધોનો સમાનો કરે છે, આર્થુર મેક્સ, એસોસિયેટેડ પ્રેસ દ્વારા, 5/14/07.
  90. ↑ સ્ટેટ ઓફ ધ યૂનિયન એડ્રેસ સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૧-૧૭ ના રોજ વેબેક મશિન 2008-01-28ના રોજ મેળવાયેલું. “યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સે આપણી ઉર્જા સલામતીને મજબૂત કરવાની અને વૈશ્વિક ક્લાયમેટ ફેરફારનો સામનો કરવા વચનબદ્ધ છે. આ તમામ લક્ષ્યાંકોને પહોંચી વળવાનો અમેરિકા માટે શ્રેષ્ઠ માર્ગ એ છે કે તેણે ચોખ્ખા અને વધુ ઉર્જા કાર્યક્ષમ ટેકનોલોજીના વિકાસ માટે આગળ ધપવાનું સતત રાખવું જોઇએ.”
  91. ↑ "Regional Greenhouse Gas Initiative". મેળવેલ 2006-11-07.
  92. ↑ "Summary for Policymakers" (PDF). Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. 2007-05-04. મૂળ (PDF) માંથી 2008-12-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-12-09. Check date values in: |date= (મદદ)
  93. ↑ Guptal, Sujata (2007-05-04). "Policies, Instruments and Co-operative Arrangements" (PDF). Policies, Instruments and Co-operative Arrangements. In Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. પૃષ્ઠ 21. મૂળ (PDF) માંથી 2017-06-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-04-26. ..developed countries as a group would need to reduce their emissions to below 1990 levels in 2020 (on the order of –10% to 40% below 1990 levels for most of the considered regimes) and to still lower levels by 2050 (40% to 95% below 1990 levels), even if developing countries make substantial reductions. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ) સંગ્રહિત ૨૦૧૭-૦૬-૧૧ ના રોજ વેબેક મશિન
  94. ↑ Robert Kunzig (October 2008). "Geoengineering: How to Cool Earth--At a Price". Scientific American. મેળવેલ 27 January 2009.
  95. ↑ Weart, Spencer (2006), "The Public and Climate Change", in Weart, Spencer, The Discovery of Global Warming, American Institute of Physics, archived from the original on 2012-04-08, http://www.aip.org/history/climate/Public.htm, retrieved 2007-04-14 
  96. ↑ Revkin, Andrew (2007-04-01). "Poor Nations to Bear Brunt as World Warms". The New York Times. મેળવેલ 2007-05-02. Check date values in: |date= (મદદ)
  97. ↑ Brahic, Catherine (2006-04-25). "China's emissions may surpass the US in 2007". New Scientist. મૂળ માંથી 2008-04-26 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-05-02. Check date values in: |date= (મદદ)
  98. ↑ Crampton, Thomas (2007-01-04). "More in Europe worry about climate than in U.S., poll shows". International Herald Tribune. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 2007-01-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-14. Check date values in: |date= (મદદ)
  99. ↑ "Summary of Findings". Little Consensus on Global Warming. Partisanship Drives Opinion. Pew Research Center. 2006-07-12. મૂળ માંથી 2007-03-02 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-14. Check date values in: |date= (મદદ)
  100. ↑ "EU agrees on carbon dioxide cuts". BBC. 2007-03-09. મેળવેલ 2007-05-04. Check date values in: |date= (મદદ)
  101. ↑ Begley, Sharon (2007-08-13). "The Truth About Denial". Newsweek. મેળવેલ 2007-08-13.
  102. ↑ Adams, David (2006-09-20). "Royal Society tells Exxon: stop funding climate change denial". The Guardian. મેળવેલ 2007-08-09. Check date values in: |date= (મદદ)
  103. ↑ "Exxon cuts ties to global warming skeptics". MSNBC. 2007-01-12. મેળવેલ 2007-05-02. Check date values in: |date= (મદદ)
  104. ↑ Sandell, Clayton (2007-01-03). "Report: Big Money Confusing Public on Global Warming". ABC. મેળવેલ 2007-04-27. Check date values in: |date= (મદદ)
  105. ↑ "Greenpeace: Exxon still funding climate skeptics". USA Today. 2007-05-18. મૂળ માંથી 2007-06-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-07-09. Check date values in: |date= (મદદ)
  106. ↑ "Global Warming Resolutions at U.S. Oil Companies Bring Policy Commitments from Leaders, and Record High Votes at Laggards" (પ્રેસ રિલીઝ). Ceres. April 28, 2004. Archived from the original on 2005-12-30. https://web.archive.org/web/20051230124928/http://www.ceres.org/news/news_item.php?nid=56. 
  107. ↑ "China now top carbon polluter". BBC News. 2008-04-14. મેળવેલ 2008-04-22. Check date values in: |date= (મદદ)
  108. ↑ "China is biggest CO2 emitter : research". The Age. 2008-04-15. મેળવેલ 2008-04-22. Check date values in: |date= (મદદ)
  109. ↑ "Group: China tops world in CO2 emissions". Associated Press. 2007-06-20. મેળવેલ 2007-10-16. Check date values in: |date= (મદદ)
  110. ↑ "Group: China surpassed US in carbon emissions in 2006: Dutch report". Reuters. 2007-06-20. મેળવેલ 2007-10-16. Check date values in: |date= (મદદ)
  111. ↑ ચીનઃ યુએસએ ક્લાયમેટ અંગે પહેલ કરવી જોઇએ, મિશેલ કેસી દ્વારા, એસોસિયેટેડ પ્રેસ, વાયા ન્યૂઝવાયર. કોમ 12/7/07.
  112. ↑ બરફશિલાઓ ઘટાડામાં, સોમીની સેનગુપ્તા, 7/17/07, ન્યૂયોર્ક ટાઇમ્સ.
  113. ↑ ચીનના લોકો ક્લાયમેટ મુસદ્દાનો વિરોધ કરે છે, બીબીસી 5/1/07; યુ.એસ. કાર્બન નિયંત્રણોની લડતમાં, ચીન પર તમામ દ્રષ્ટિ અને પ્રયત્નો મંડાયેલા છે, સ્ટીવન મુફસોન દ્વારા, વોશિગ્ટોન પોસ્ટ, 6/6/07
  114. ↑ "The Ocean and the Carbon Cycle". NASA. 2005-06-21. મૂળ માંથી 2007-02-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-04. Check date values in: |date= (મદદ)
  115. ↑ Jacobson, Mark Z. (2005-04-02). "Studying ocean acidification with conservative, stable numerical schemes for nonequilibrium air-ocean exchange and ocean equilibrium chemistry" (PDF). Journal of Geophysical Research. 110 (D7): D07302. doi:10.1029/2004JD005220. D07302. મૂળ (PDF) માંથી 2007-06-14 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-04-28. Check date values in: |date= (મદદ)
  116. ↑ Caldeira, Ken (2005-09-21). "Ocean model predictions of chemistry changes from carbon dioxide emissions to the atmosphere and ocean". Journal of Geophysical Research. 110 (C09S04): 1–12. doi:10.1029/2004JC002671. મૂળ માંથી 2007-06-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-02-14. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)
  117. ↑ Raven, John A.; et al. (2005-06-30). "Ocean acidification due to increasing atmospheric carbon dioxide". Royal Society. મૂળ (ASP) માંથી 2007-09-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-05-04. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ); Cite journal requires |journal= (મદદ); Check date values in: |date= (મદદ)

વધુ વાંચન

[ફેરફાર કરો]

બાહ્ય કડીઓ

[ફેરફાર કરો]
વિજ્ઞાનની દ્રષ્ટિએ
શૈક્ષણિક
અન્ય
"https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=વૈશ્વિક_આબોહવા_પરિવર્તન&oldid=874330" થી મેળવેલ