ભુવનેશ્વરી ( સંસ્કૃત : भुवनेश्वरी ) એ એક હિન્દુ દેવી છે. તેઓ શક્તિવાદની દસ મહાવિદ્યા દેવીઓમાં ચોથા સ્થાને છે અને મહાદેવીના સર્વોચ્ચ સ્વરૂપોમાંની એક છે. દેવી ભાગવતમાં તેમને આદિ પરાશક્તિ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
ભુવનેશ્વરી શબ્દ ભુવના અને ઈશ્વરી શબ્દોનું સંયોજન છે, જેનો અર્થ થાય છે "વિશ્વની દેવી" અથવા "બ્રહ્માંડની રાણી", જ્યાં વિશ્વ ત્રિ-ભુવન છે અથવા ભુ (પૃથ્વી), ભુવઃ (વાતાવરણ) અને સ્વાહ્ (સ્વર્ગ) એ ત્રણ પ્રદેશો છે.
ભુવનેશ્વરીકોલકાતામાં કાલી પૂજા પંડાલમાં અન્ય મહાવિદ્યાઓ સાથે ભુવનેશ્વરીની પૂજા.
સમગ્ર ભારતમાં ભુવનેશ્વરીને સમર્પિત અનેક મંદિરો છે. દક્ષિણ ભારતમાં મોટાભાગના શ્રીવિદ્યા પરંપરાના ઉપાસકો તેમની પૂજા કરે છે. કેરળમાં તે શાક્તોમાં પણ લોકપ્રિય છે.
સતપુલી, પૌરી ગઢવાલ, ઉત્તરાખંડ નજીક બિલખેતમાં પવિત્ર આદિશક્તિ ભુવનેશ્વરી દેવી શક્તિપીઠ મંદિર આવેલું છે. આ મંદિર ઉત્તરાખંડના ભક્તોના સમૂહ માટે સૌથી પવિત્ર સ્થળ છે. નવરાત્રિ નિમિત્તે મંદિર પ્રશાસન દ્વારા મોટા મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
ભગવાન ઇન્દ્રે તેમના આખા શરીર પર યોનિનો શ્રાપ મળ્યા બાદ તેમના પાપોનું પ્રાયશ્ચિત કરવા માટે શ્રી ભુવનેશ્વરીની પૂજા કરી હતી. શ્રી ભુવનેશ્વરીએ યોનિને આંખોમાં ફેરવી દીધી અને આ ઘટના પછી તેને ઈન્દ્રાક્ષી ("ઈન્દ્ર-આંખવાળું") કહેવામાં આવે છે. તેમજ તેમની એક શક્તિપીઠ ઉત્તર શ્રીલંકામાં જાફના દ્વીપકલ્પના કિનારે - નૈનાઈ શ્રી નાગપૂસની અંબાલ મંદિરમાં નૈનાતીવુ (મણિપલ્લવમ) માં આવેલી છે. દેવીની પાયલ અહીં પડી હોવાનું માનવામાં આવે છે.
તેમને ભુવનેશ્વરના આશ્રયદાતા દેવી તરીકે અને ઑડિશાના ઉત્કલા બ્રાહ્મણો દ્વારા પૂજવામાં આવે છે.
કોઈમ્બતુરમાં ભુવનેશ્વરીને સમર્પિત એક મંદિર નાનવુર પીરુવુ, વડાવલ્લીમાં આવેલું છે ચંદનનગર, ભારત ખાતે વાર્ષિક ભુવનેશ્વરી પૂજા (2018) હેટખોલા ચંદનનગરમાં દેવીને સમર્પિત એક નટમંદિર છે જ્યાં દર વર્ષે શ્રાવણ મહિનામાં એક મહિના સુધી દેવીની પૂજા કરવામાં આવે છે. અહીં દેવીની છબી પરંપરાગત બંગાળી શૈલીમાં શિવ અને અન્ય દેવતાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવી છે.
ભુવનેશ્વરીને સમર્પિત બીજું મંદિર પુડુક્કોટ્ટાઈ, તમિલનાડુમાં આવેલું છે.
જગન્નાથ મંદિર, પુરીની અંદર એક નાનું મંદિર પણ તેમને સમર્પિત છે અને દેવી સુભદ્રાને ભુવનેશ્વરી તરીકે પૂજવામાં આવે છે.
ઑડિશામાં સમલેશ્વરી મંદિર અને કટક ચંડી મંદિર તેમને સમર્પિત છે.
ભુવનેશ્વરી દેવીનું સૌથી જૂનું મંદિર ગુંજા, તા: વિસનગર, જિ: મહેસાણા, ઉત્તર ગુજરાત ખાતે આવેલું છે. જ્યાં શુભ અવસરે માતાજીની પાલખીનું કાર્ય (નવરાત્રીનો આઠમ) યોજાય છે.
ભુવનેશ્વરી દેવીને સમર્પિત એક મંદિર ગુજરાતનાગોંડલ ખાતે આવેલું છે જેની સ્થાપના ૧૯૪૬માં કરવામાં આવી હતી [૨]
કેરળના કાલિકટના વેસ્ટહિલ ખાતે સ્થિત નોચિપ્રા ભગવથી-ક્ષેત્રમ્ મંદિર એ ૯૫૦+ વર્ષ જૂનું મંદિર છે જ્યાં મુખ્ય દેવતા ભુવનેશ્વરી અમ્મા છે, જે સર્વોચ્ચ દેવી છે.
કામાખ્યા મંદિરમાં ભુવનેશ્વરી મંદિર છે.
ભુવનેશ્વરીને કર્ણાટકની દેવી અથવા મધર કર્ણાટક (ಕರ್ನಾಟಕ ಮಾತೆ) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે અને બદામીના ઐતિહાસિક શહેરનું ભુવનેશ્વરી મંદિર સૌથી જૂના મંદિરોમાંનું એક છે.
ભુવનેશ્વરી દેવીને સમર્પિત એક મંદિર છે, જે નાના શહેર જમશેદપુરમાં ટેલ્કો નામના સ્થળે આવેલું છે. સ્થાનિક લોકો માને છે કે મંદિર ખૂબ શક્તિશાળી છે, અને મંદિર ભક્તોને તેમની પ્રાર્થનાઓ મંજૂર કરવાના બદલામાં દેવીને સાડીઓનું વચન આપે છે. ભુવનેશ્વરીનું એક શક્તિશાળી મંદિર વેલ્લાકુલંગારા નજીક અદૂરના ચોરક્કોડુમાં આવેલું છે.
મહારાષ્ટ્રનાસાંગલી જિલ્લામાં ભીલાવાડી ખાતે કૃષ્ણા નદીના કિનારે આવેલું એક મંદિર ભુવનેશ્વરી દેવીને સમર્પિત છે.
ભુવનેશ્વરી સિંહ પર, બેખલી. ડિસે ૨૦૧૭
ઉત્તર ભારતમાં, કૃષ્ણના શહેર મથુરામાં પણ કૃષ્ણ જન્મભૂમિની બરાબર સામે સદીઓ જૂનું "ભુવનેશ્વરી મહાવિદ્યા" મંદિર છે.
મહારાષ્ટ્રમાં વધુ એક મંદિર, શ્રી ક્ષેત્ર ઓડમ્બર, સાંગલી જિલ્લામાં આવેલું છે.
હિમાચલ પ્રદેશનાકુલ્લુ જિલ્લાના બેખલી ગામમાં, દેવી ભુવનેશ્વરીને સમર્પિત મંદિર છે જ્યાં તે માતા ભુવનેશ્વરી જગન્ની તરીકે ઓળખાય છે. મંદિર બહારના ભાગમાં કોતરણી સાથે લાકડાનું બનેલું છે. ત્યાં વર્ષમાં બે વાર દેવીના માનમાં મેળા ભરાય છે.
ઑડિશાના ભુવનેશ્વરમાં આવેલા લિંગરાજ મંદિરમાં, મા ભુવનેશ્વરીને સમર્પિત એક નાનું મંદિર છે.
ઉત્તર અમેરિકામાં, મિશિગનના પોન્ટિયાકમાં પરાશક્તિ મંદિરમાં ભુવનેશ્વરીની પૂજા કરવામાં આવે છે. [૩]
ઓસ્ટ્રેલિયાના સિડનીમાં, મિન્ટો, NSW માં શ્રી શિવ મંદિરમાં ભુવનેશ્વરીની પૂજા કરવામાં આવે છે. [૪]
