ઘુડખર અભયારણ્ય

ઘુડખર અભયારણ્ય
કચ્છના નાના રણમાં ઘુડખર
સ્થળ	કચ્છનું નાનું રણ, ગુજરાત, ભારત
નજીકનું શહેર	અમદાવાદ
વિસ્તાર	૪૯૫૪ કિમી૨
સ્થાપના	૧૯૮૬
વિશ્વ ધરોહર સ્થળ	UNESCO સૂચિત યાદી
વેબસાઇટ	ગુજરાત પ્રવાસન

કચ્છનું નાનું રણ દર્શાવતો ગુજરાતનો નકશો.

ભારતીય ઘુડખર અભયારણ્ય અથવા ઘુડખર અભયારણ્ય એ કચ્છ જિલ્લાના નાના રણમાં આવેલું અભયારણ્ય છે. તે ૪૯૫૪ ચો.કિમી. વિસ્તારમાં ફેલાયેલું ભારતનું સૌથી મોટું અભયારણ્ય છે.

આ અભયારણ્યની સ્થાપના ૧૯૭૨માં વન્યજીવન સુરક્ષા ધારા, ૧૯૭૨ હેઠળ કરવામાં આવી હતી. અહીં ઘુડખરનું એક માત્ર નિવાસસ્થાન આવેલું છે.

ભૂગોળ

કચ્છનું રણ એ ખારું રણ છે. ચોમાસા દરમિયાન એક મહિના માટે તેમાં પૂર આવે છે અને રણ ૭૪ જેટલા નાના ટાપુઓમાં (જેને બેટ કહે છે) ફેરવાઈ જાય છે. આ ટાપુઓ ઘાસ-વનસ્પતિથી ભરપૂર હોય છે, જે ૨૧૦૦ જેટલી જાતિઓનાં પ્રાણીઓનું નિવાસસ્થાન બને છે.

જાતિઓ

અહીં ઘણી જાતિઓનાં પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓ વસે છે. યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સેન્ટરના એક અભ્યાસ અનુસાર અભયારણ્યમાં,

• ૯૩ જાતિઓનાં જીવ-જંતુઓ - ૨૫ જાતિઓ zooplanktons, ૧ જાતિ annelid, ૪ crustaceans, ૨૪ જંતુઓ, ૧૨ જાતિઓ મૃદુકાય સમુદાયની અને ૨૭ જાતિઓનાં કરોળિયાંઓ.
• ૪ જાતિઓનાં amphibians
• ૨૯ જાતિઓનાં સરિસૃપો - કાચબાની ૨ જાતિઓ, ૧૪ જાતિઓની ગરોળીઓ, ૧૨ જાતિઓના સાપ અને ૧ જાતિના મગર
• Metapenaeus kutchensis - ઝિંગાનો પ્રકાર
• ૭૦,૦૦૦ - ૭૫,૦૦૦ પક્ષીઓના માળાઓ
• ૯ સસ્તન પ્રાણીઓ ૩૩ ઉપજાતિઓ સાથે - જેમાં વિશ્વનાં છેલ્લાં ઘુડખર સમુદાયનો સમાવેશ થાય છે

ભય

આ અભયારણ્ય સામે મુખ્ય ભય આ વિસ્તારમાં ગેરકાયદેસર મીઠું પકવવાનો છે. ભારતના મીઠાંના કુલ ઉત્પાદનમાંથી ૨૫% આ વિસ્તારમાં પકવવામાં આવે છે.

વિશ્વ ધરોહર

વન વિભાગ દ્વારા આ અભયારણ્યને યુનેસ્કોના મેન એન્ડ બાયોસ્ફિયર (MAB) કાર્યક્રમ હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યું છે. તેમાં આ અભયારણ્યમાં જૈવિક વિવિધતા, અભ્યાસ, નિરિક્ષણ વગેરે બાબતોને આવરી લેવામાં આવશે.

ચિત્રો

• 
  માદા ઘુડખરોનો સમૂહ
• 
  નર ઘુડખર
• 
  નિલગાયનો સમૂહ
• 
  ઘુડખર અભયારણ્ય
• 
  ઘુડખર અભયારણ્ય, કચ્છના નાના રણમાં ઘુડખર

પૂરક વાચન

• The salt of the earth - The Little Rann of Kutch contributes about 60 per cent of the salt manufactured in the country. સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૪-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિનBut Gujarat’s politicians have done little for the Agariya community that produces it. સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૪-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન; by Manas Dasgupta; Apr 23, 2009; The Hindu, Online edition of India's National Newspaper
• Wild asses population rises by 4%; TNN; 11 April 2009; Times of India
• Wild Ass vulnerable to flu; by TNN; 9 April 2009; Times of India
• Wild ass census to kick off from April 5; TNN; 31 March 2009; Times of India
• Bleak future for traditional salt; by Anosh Malekar; February 21, 2009; Courtesy : Infochange News & Features; ComodittyOnline
• Kutch gets biosphere reserve status - The Greater and Little Rann of Kutch have finally got the much-awaited status of biosphere reserve.; Himanshu Kaushik, TNN; 22 Jul 2008; Economic Times; Times of India
• Agariyas’ wait for land rights continues even after intervention by CMO સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૧૦-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિન; Express news service; Mar 19, 2008; Indian Express Newspaper
• Kutch Branch Canal through sanctuary not to hamper movement of wild ass સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૧૦-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિન; BASHIR PATHAN; Feb 16, 2008; Indian Express Newspaper
• Kutch’s wild ass habitat may soon get heritage label (2 Page article online); by DP Bhattacharya; Jul 26, 2007; Indian Express Newspaper
• Salt-makers in Gujarat face eviction; by Virendra Pandit; Apr 09, 2007; Business Line, Business Daily from THE HINDU group of publications
• Wild ass robs agarias' livelihood; February 15, 2007; Rediff India Abroad
• Indian Wild Ass Sanctuary સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૧-૦૬ ના રોજ વેબેક મશિન; SANCTUARY SPOTLIGHT; Mar 04, 2006; The Hindu, Online edition of India's National Newspaper. Also posted at [૧] સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૧-૨૨ ના રોજ વેબેક મશિન
• Wild ass population shows upward trend; TNN; 3 April 2004; Times of India
• Japanese duo does donkey work in Rann - ‘‘The female donkeys are left by the maldhari’s on the island of Plaswa village in the Rann of Kutch for about three months during the monsoon. Here, the Wild Ass, a protected species, breed with the female donkeys leading to the birth of hybrid donkeys which are taller than their mothers and wilder than their fathers,’’ says Dr R Kimura who has been a visiting researcher at the Equine Museum of Japan for the past two decades.; by Rupam Jain; November 3, 2003; Indian Express Newspaper. Also see [૨]
• Officials gear up for wild ass census; by TNN; 28 November 2003; Times of India
• Wild ass being robbed of its run of the Little Rann; by ANAND SUNDAS; March 8, 1999; Indian Express Newspaper
• Salt In The Wounds - Gandhi's historic Dandi march has bypassed them. Gujarat's salt workers are caught up in a maze of abysmal living conditions, ignorance and neglect. By SAIRA MENEZES; Mar 02, 1998;Outlook India Magazine

બાહ્ય કડીઓ

• Wild ASS Sanctuary સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૧૨-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન અને [૩] સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૧૨-૧૮ ના રોજ archive.today; Official website: Forests & Environment Department; State Government of Gujarat, India
• Nomination entry - UNESCO World Heritage Centre