અંબા (પૌરાણિક પાત્ર)

અંબા
મહાભારતનું પાત્ર
અંબાની જાવાનીઝ વાયેંગ કઠપૂતળી
Information
લિંગ	સ્ત્રી
કુટુંબ	માતાપિતા કાશ્ય (પિતા) કૌશલ્યા (માતા) બહેનો અંબિકા અંબાલિકા Brother સેનાબિંદુ

અંબા (સંસ્કૃત: अम्बा) એ હિન્દુ મહાકાવ્ય મહાભારતનું એક પાત્ર છે. તે કાશીના રાજા કાશ્યની સૌથી મોટી અને સુંદર પુત્રી છે અને અંબિકા અને અંબાલિકાની બહેન છે.

અંબા અને તેની બન્ને બહેનોનું તેમના સ્વયંવર દરમિયાન ભીષ્મ દ્વારા હસ્તિનાપુરના રાજા વિચિત્રવિર્ય સાથે લગ્ન કરવા માટે નવવધૂ તરીકે અપહરણ કરવામાં આવ્યું હતું. લગ્નની વિધિ પહેલાં રાજકુમારી ભીષ્મ પાસે પહોંચે છે, અને તેને રાજા શાલ્વ પ્રત્યેના તેના પ્રેમની જાણ કરે છે, જેથી તેણીને શાલ્વ પાસે જવાની મંજૂરી આપવામાં આવે છે અને તેને તેની પત્ની તરીકે સ્વીકારવાની વિનંતી કરવામાં આવે છે.

અંબા પોતાના પ્રેમી રાજા શાલ્વ પાસે જ્યારે પાછી ફરી ત્યારે તેણે તેનો અસ્વીકાર કર્યો કારણકે તે સ્વયંવરમાં ભીષ્મ દ્વારા પરાજિત થયો હતો. આવી પરિસ્થિતિમાં અંબા ફરીથી પાછી ફરી અને ભીષ્મ પાસે લગ્નનો પ્રસ્તાવ મુક્યો. પરંતુ ભીષ્મ પોતાની બ્રહ્મચર્ય પ્રતિજ્ઞામાં અડગ રહ્યા. અને અંબા ભીષ્મ પર ક્રોધિત થઇ ઋષિ પરશુરામ પાસે પોતાની વ્યથા કહી. પરશુરામે ભીષ્મને તેમની પાસે બોલાવ્યા પરંતુ ભીષ્મ ગયા નહીં. આથી પરશુરામે ભીષ્મને યુદ્ધ માટે લલકાર્યા પરંતુ પરશુરામ ભીષ્મના ગુરુ હોવાથી ભીષ્મએ યુદ્ધ મર્યાદાની વિરુદ્ધ જાણ્યું. પરંતુ પરશુરામે આજ્ઞા આપી ત્યારબાદ ખુબ ભયાનક સંગ્રામ થયો. બન્ને યોદ્ધા સક્ષમ હોવાથી હાર-જીતનો ફેંસલો ન થઇ શક્યો અને દેવતાઓએ હસ્તક્ષેપ કરીને યુદ્ધને અટકાવ્યું. અંબા નિરાશ થઈ.

અંબા પોતાની કમનસીબી માટે ભીષ્મને જવાબદાર માને છે, તપસ્યા કરે છે, અને શિવ દ્વારા તેને વરદાન આપવામાં આવે છે. તેણીનો પુનર્જન્મ દ્રુપદ રાજાને ત્યાં શિખંડી તરીકે થયો અને તે ભીષ્મના મૃત્યુનું કારણ બન્યો.

વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર

અંબા એ સંસ્કૃતમાં સામાન્ય રીતે વપરાતો શબ્દ છે જેનો અર્થ થાય છે માતા, વેદોની માતા તરીકે વૈદિક જોડાણ સાથે પણ ધરાવે છે.

દંતકથા

મહાભારત આંશિક કુટુંબ વૃક્ષ

સ્વયંવર

મહાભારતના આદિ પર્વમાં કાશીના રાજ્યમાં અંબાના સ્વયંવરની ઘટનાઓનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. શાલ્વ રાજા અને અંબા ગુપ્ત રીતે પ્રેમમાં હતા અને અંબાએ સ્વયંવરમાં વરમાળા તેની ડોકમાં નાખવાનું વચન આપ્યું હતું અને એ રીતે તેને પોતાના પતિ (વર) તરીકે પસંદ કર્યો હતો. ભીષ્મને ત્રણેય ધર્મપરાયણ રાજકુમારીઓના સ્વયંવર સમારોહની જાણ થઈ, અને તે પોતાના સાવકા ભાઈ વિચિત્રવિર્ય માટે રાજકુમારીઓને જીતવા માટે સ્વયંવરમાં ગયા. ત્યાં પહોંચીને, ભીષ્મે નવવધૂઓનું અપહરણ કરવાનો પોતાનો ઇરાદો જાહેર કર્યો, અને ઉપસ્થિત મહારથીઓને તેને રોકવા માટે પડકાર ફેંક્યો. ત્યારબાદ ભીષ્મે રાજકુમારીઓને તેમના રથમાં બેસવા મજબૂર કરી અને ત્યાંથી નીકળી ગયા. રાજાઓ તેની પાછળ ગયા અને ભીષ્મ પર તીર વરસાવ્યા. જો કે, ભીષ્મે વળતો હુમલો કર્યો અને તેમને હરાવ્યા. શાલ્વએ ભીષ્મને દ્વંદ્વયુદ્ધ માટે પડકાર્યા; ભીષ્મે શાલ્વને પરાજિત કર્યો. ઘાયલ શાલ્વ પોતાનો જીવ બચાવી ત્યાંથી પરત ફર્યો. અંબાની લાગણીઓથી અજાણ, ભીષ્મ હસ્તિનાપુર ગયા અને તેમને સત્યવતી સમક્ષ રજૂ કરી, જેમણે વિચિત્રવિર્ય સાથે તેમના લગ્નની વ્યવસ્થા કરી. અંબાએ ભીષ્મ અને બ્રાહ્મણોની સભા પાસે જઈને ખુલાસો કર્યો કે તે અને શાલ્વ એકબીજાના પ્રેમમાં છે અને તે સ્વયંવરમાં તેને પોતાના પતિ તરીકે પસંદ કરવાનો નિર્ણય કર્યો હતો. ભીષ્મે સ્વીકાર્યું કે તેણીએ આ બાબતે પોતાનો નિર્ણય જાતે જ લેવો જોઈએ અને તેને સન્માન સાથે શાલ્વ પાસે મોકલી દીધી હતી, જ્યારે અંબિકા અને અંબાલિકાના લગ્ન વિચિત્રવિર્ય સાથે કર્યા.

શાલ્વ દ્વારા અસ્વીકાર

મહાભારતના ઉદ્યોગપર્વના અંબોપાખ્યાયનપર્વણ અધ્યાયમાં અંબાની બાકીની કથા ભીષ્મ દ્વારા વર્ણવવામાં આવી છે, જ્યારે દુર્યોધન ભીષ્મને પ્રશ્ન કરે છે કે તેમણે પાંડવોના સાથી, કૌરવોના પિતરાઈ અને શત્રુ શિખંડીને કેમ નથી માર્યો.

ભીષ્મે ખાતરી આપી કે અંબાને સુરક્ષિત રીતે શાલ્વ રાજ્યમાં લઈ જવામાં આવે. અંબાએ શાલ્વને જાણ કરી કે તે તેના માટે આવી છે. શાલ્વએ વળતો જવાબ આપ્યો કે તે હવે તેની ઇચ્છા રાખતો નથી, કારણ કે તેના લગ્ન બીજા પુરુષ સાથે થવાના હતા. તેણે જાહેર કર્યું કે તેણીને ભીષ્મ દ્વારા યોગ્ય રીતે જીતવામાં આવી હતી, જેણે તેને અને અન્ય રાજાઓને હરાવ્યા હતા અને તેનું અપમાન કર્યું હતું. તેણે તેણી પર આરોપ લગાવ્યો કે તે તેની પોતાની મરજીથી ભીષ્મ સાથે જતી રહી હતી. અંબા શાલ્વને પોતાનો સાચો પ્રેમ માનતી હતી અને તેનો સ્વીકાર કરવા માટે વિનંતી કરી પરંતુ શાલ્વએ તેના ક્ષત્રિય ધર્મનું પુનરાવર્તન કર્યું અને તેને સ્વીકારવાની ના પાડી. નકારી કાઢેલી, હૃદયથી ભાંગી પડેલી અંબા શાલ્વ રાજ્ય છોડીને જંગલમાં જતી રહી.

અન્ય એક સંસ્કરણમાં, અંબા આ અસ્વીકારથી સ્તબ્ધ થઈને ભીષ્મ પાસે ગઈ અને તેમને તેણીની બધી સમસ્યાઓ માટે જવાબદાર અને દોષી ઠેરવ્યા. ભીષ્મે વિચિત્રવિર્યને અંબા સાથે લગ્ન કરવા માટે મનાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ તેણે એમ કહીને તેને નકારી કાઢી કે તે કોઈ બીજાના પ્રેમમાં છે. વિચિત્રવીર્ય દ્વારા નકાર બાદ તેણીએ ભીષ્મને તેની સાથે લગ્ન કરવા જણાવ્યું. બ્રહ્મચર્યના વ્રતને કારણે તેમણે પણ ના પાડી દીધી હતી. આનાથી અંબા વધુ ગુસ્સે થઈ, કારણ કે હવે ત્રણેય પુરુષો દ્વારા તેને નકારી કાઢવામાં આવી હતી. તેણીએ ભીષ્મને હરાવવા અને પોતાનો ન્યાય લાવવા માટે વિવિધ રાજાઓને અપીલ કરી, પરંતુ ભીષ્મની ક્ષમતાઓને જાણીને બધાએ ના પાડી દીધી. છેવટે, ગુસ્સે ભરાયેલી અંબા દેવોને પ્રસન્ન કરવા વનમાં ગઈ જેથી તે ભીષ્મ સાથે બદલો લઈ શકે.

પરશુરામની મધ્યસ્થી

અંબાની હાજરીમાં ભીષ્મને હણતા પરશુરામ, ઈ.સ. ૧૬૧૬

અંબાએ પોતાની દુર્દશા વિશે વિચાર્યું અને તેના માટે તમામ લોકોને જવાબદાર માન્યા, જેમાં તે પોતે પણ સામેલ હતી (કારણ કે ભીષ્મ જ્યારે શાલ્વ સામે લડી રહ્યા હતા ત્યારે તે ભીષ્મના રથમાંથી ભાગી ન હતી), ભીષ્મ (જેણે તેનું અપહરણ કર્યું હતું), શાલ્વ (જેણે તેને નકારી કાઢી હતી) અને તેના પિતા (જેમણે તેના સ્વયંવરની વ્યવસ્થા કરી હતી). આખરે તે નિષ્કર્ષ પર પહોંચી કે ભીષ્મ મુખ્ય ગુનેગાર છે અને તપસ્યા અથવા યુદ્ધ દ્વારા તેને નષ્ટ કરવાના સોગંદ લીધા હતા. તેણીએ તે રાત્રે તપસ્વીઓના એક જૂથ પાસે આશ્રય માંગ્યો અને તેમને તેણીની વીતકકથા સંભળાવી. ત્યાં વિદ્વાન ઋષિ શૈખવત્યએ અંબાને દિલાસો આપ્યો અને તેની તપસ્યામાં માર્ગદર્શન આપવાનું વચન આપ્યું.

અન્ય ઋષિમુનિઓએ અંદરોઅંદર માં અંબાની પરિસ્થિતિ ની ચર્ચા કરી અને તેના વિકલ્પો પર વિચાર કર્યો અને તેને તેના પિતા પાસે પાછા ફરવાની સલાહ આપી, કારણ કે એક સ્ત્રીના માત્ર બે જ સાચા રક્ષક હોય છે: એક પિતા અને એક પતિ. જો કે, અંબાએ ઋષિમુનિઓ સલાહ અવગણી કઠોર તપસ્યા કરવાનું નક્કી કર્યું. બીજે દિવસે એક ભૂતપૂર્વ રાજા અને અંબાના નાના, ઋષિ હોત્રવાહન (શ્રીંજય જાતિના) તે સ્થળ પાસેથી પસાર થયા. અંબાની વ્યથા સાંભળીને ઋષિએ તેને સલાહ આપી કે તે પોતાના પિતા પાસે પાછી ન ફરતા પરશુરામ ઋષિની પાસે જાય. પરશુરામના શિષ્યોમાંના એક અકૃતવર્ણ પણ એ સ્થળે આવી પહોંચ્યો હતો. હોત્રવાહને અંબાનો પરિચય અકૃતવર્ણ સાથે કરાવ્યો અને બંનેએ તેને અંબાની પીડા સમજાવી. અકૃતવર્ણએ અંબાને બે વિકલ્પો આપ્યા : કાં તો પરશુરામે શાલ્વને તેની સાથે લગ્ન કરવા માટે તૈયાર કરવો જોઈએ અથવા ભીષ્મને પરાજીત કરવા જોઈએ. અંબાએ અકૃતવર્ણને તેનો ગુનેગાર કોણ છે તે નક્કી કરવા કહ્યું. અકૃતવર્ણ અંબા સાથે સંમત થયા કે ભીષ્મ તેની દુર્દશાનું મૂળ કારણ છે અને તે તેના પ્રતિશોધનું લક્ષ્ય હોવા જોઈએ. અકૃતવર્ણ અને હોત્રવાહને પરશુરામને અંબાની દુર્દશા સમજાવી. પરશુરામે અંબાને વચન આપ્યું કે તેઓ ભીષ્મને મારી નાખશે, જે ભૂતકાળમાં તેમના શિષ્ય હતા, અને તેના અભિમાનનો નાશ કરશે.>

જ્યારે પરશુરામ કુરુક્ષેત્રમાં પોતાના નિવાસસ્થાન સાથે પહોંચ્યા અને ભીષ્મને તેમના આગમનનો સંદેશો મોકલ્યો, ત્યારે ભીષ્મ તેમના ગુરુને મળવા આવ્યા અને તેમને પરંપરાગત સન્માન અર્પણ કર્યું. પ્રસન્ન પરશુરામે ભીષ્મને અંબાનો સ્વીકાર કરવાની આજ્ઞા આપી. ભીષ્મએ પોતાની બ્રહ્મચર્યની પ્રતિજ્ઞા આગળ ધરી અંબા સાથે લગ્નનો ઈન્કાર કર્યો. ગુસ્સે ભરાયેલા પરશુરામે ભીષ્મને જાનથી મારી નાખવાની ધમકી આપી. ભીષ્મે ઋષિને શાંત પાડવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ તે નિરર્થક ગયો, અને છેવટે તે પોતાની ક્ષત્રિય ફરજની રક્ષા માટે પોતાના ગુરુ સાથે યુદ્ધ કરવા સંમત થયો. ગંગાએ પોતાના પુત્ર તેમજ મહર્ષિને આજીજી કરીને યુદ્ધ અટકાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પણ તે નિષ્ફળ ગઈ. આ મહાયુદ્ધ ૨૩ દિવસ સુધી ચાલ્યું હતું, જેમાં કોઈ પરિણામ આવ્યું ન હતું. ૨૪મા દિવસે જ્યારે ભીષ્મે દેવર્ષિ નારદ અને દેવોના કહેવા પર ઘાતક શસ્ત્રનો ઉપયોગ કરવાનું પસંદ કર્યું, ત્યારે પરશુરામે સંઘર્ષનો અંત આણ્યો અને યુદ્ધને અનિર્ણિત જાહેર કરવામાં આવ્યું. પરશુરામે અંબાને ઘટનાઓ વિશે વર્ણન કર્યું અને ભીષ્મની રક્ષા માંગવા કહ્યું. પરંતુ, અંબાએ પરશુરામની સલાહ માનવાની ના પાડી અને ગુસ્સાથી એવું જાહેર કર્યું કે તપસ્યા દ્વારા તે પોતાનો ઉદ્દેશ્ય સિદ્ધ કરશે.

તપસ્યા

અંબાએ અન્ન અને ઊંઘનો ત્યાગ કર્યો અને યમુના નદીની ખીણમાં છ મહિના સુધી સ્થિર રહીને તપસ્યા કરી અને માત્ર હવા પર જ જીવિત રહી. તે દુર્બળ બની ગઈ અને મેટેડ તાળાઓ વિકસાવી. તે પછી, તે યમુનાના પાણીમાં, ખોરાક વિના ઉભી રહી અને તપસ્યા કરતી હતી. એ પછી એણે પોતાના પગના અંગૂઠા પર ઊભા રહીને એક ઝાડનું એક જ પાંદડું ખાધું હતું. બાર વર્ષથી તેની તપસ્યાથી સ્વર્ગ અને પૃથ્વીને બાળવા લાગી. ત્યાર બાદ તેઓ વત્સ રાજ્યમાં ગઈ, જેમાં ઘણા જાણીતા ઋષિમુનિઓ રહેતા હતા. તે ગંગા અને યમુનાના પવિત્ર જળમાં સ્નાન કરીને રાજ્યમાં ફરી રહી હતી. એ પછી એમણે નારદ, ઉલુક, ચ્યવન, વિશ્વામિત્ર, માંડવ્ય અને ગર્ગ જેવા અનેક ઋષિમુનિઓના આશ્રમો તેમ જ પ્રયાગ, ભોગવટી અને પવિત્ર વન્ય પ્રદેશોની મુલાકાત લીધી. પોતાની યાત્રા દરમિયાન, તેણીએ મુશ્કેલ વ્રતોનું પાલન કર્યું અને પવિત્ર જળમાં સ્નાન કર્યું.

દેવી ગંગા અંબા સમક્ષ પ્રગટ થઈ અને તેણે અંબાની એ વાત સાંભળી કે તેની તપસ્યાનો હેતુ ગંગાના પુત્ર ભીષ્મનો નાશ કરવાનો હતો. ક્રોધિત દેવી ગંગાએ જવાબ આપ્યો કે અંબાનું મન કુટિલ હોવાથી તે એક કુટિલ અને અસ્પષ્ટ નદી બની જશે, જે આઠ મહિના સુધી શુષ્ક રહેશે અને વરસાદની ઋતુના ચાર મહિનામાં વહેતી રહેશે. ગંગાએ ઘોષણા કરી કે નદીના વહેણમાં નહાવાની જગ્યાઓ મુશ્કેલ સ્થળોએ હશે, અને તેમાં મગરો અને અન્ય ભયંકર જીવોનો ઉપદ્રવ હશે. અંબા મહિનાઓ સુધી ખોરાક અને પાણીનો ત્યાગ કરી કઠોર તપસ્યા કરતી ભટકતી રહી. આ સમયમાં તેણે ઘણા તીર્થોની મુલાકાત લીધી અને છેવટે વત્સ પાછી ફરી, જ્યાં ગંગાનો શ્રાપ પૂરો થયો. તેનો અડધો ભાગ અંબા નદી બની ગયો હોવા છતાં, બાકીનો અડધો ભાગ તેની તપસ્વી યોગ્યતાને કારણે માનવ જ રહ્યો.

શિવનું વરદાન અને અંબાનું મૃત્યુ

વત્સના તપસ્વીઓએ તેણીને તપસ્યાથી દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ અંબાએ પોતાની દૃઢતા જાળવી રાખી અને તેમને કહ્યું કે તેની ઇચ્છા એક પુરુષ સ્વરૂપે જન્મ લેવાની છે અને તેની પીડાનો પ્રતિશોધ લેવા ભીષ્મનો વધ કરવાની છે. ભગવાન શિવ તેની સમક્ષ પ્રગટ થયા અને તેને આશીર્વાદ આપ્યા કે તે આવતા જન્મમાં પુરુષ બનશે અને ભીષ્મનો નાશ કરશે. પાંચાલના રાજા દ્રુપદને ત્યાં અંબાનો જન્મ થશે અને તે એક મહાન યોદ્ધો બનશે. અંબાને પોતાનો પૂર્વજન્મ અને ભીષ્મ પ્રત્યેનો ધિક્કાર યાદ હશે. આ વરદાનથી પ્રસન્ન થઈને, અંબાએ યમુના કિનારે લાકડાની ચિતા બનાવી અને "ભીષ્મના વિનાશ માટે!" કહીને અગ્નિમાં કૂદી પડી.

શિખંડી તરીકે પુનર્જન્મ

મુખ્ય લેખ: શિખંડી

દ્રુપદને કોઈ સંતાન ન હતું અને તેથી તે વનમાં તપસ્યામાં વ્યસ્ત રહ્યો અને એક પુત્રને જન્મ આપવા માટે શિવના આશીર્વાદ માંગતો હતો. શિવે તેને વરદાન આપ્યું કે તેને ત્યાં એક છોકરીનો જન્મ થશે, પરંતુ પાછળથી તે છોકરામાં પરિવર્તિત થઈ જશે. ભવિષ્યવાણી મુજબ, અંબાનો પુનર્જન્મ શિખંડી તરીકે થયો હતો, જેનું સાચું લિંગ જાહેર કરવામાં આવ્યું ન હતું, અને તેણીનો ઉછેર એક કુમાર તરીકે થયો હતો. દ્રુપદે જ્યારે પુત્રની વેશભૂષામાં પોતાની પુત્રીના લગ્ન દશર્ણના રાજા હિરણ્યવર્ણની પુત્રી સાથે કરાવ્યા ત્યારે તેની સાચી ઓળખ પ્રગટ થઈ. ઉશ્કેરાયેલા હિરણ્યવર્ણે પાંચાલ સામે યુદ્ધ જાહેર કર્યું. ઘટનાઓના વળાંકથી વ્યથિત, શિખંડી એક યક્ષ , સ્થુનકર્ણને મળવા જંગલમાં ગયો, જેણે થોડા સમય માટે તેમની જાતિની આપ-લે કરવાનો પ્રસ્તાવ રાખીને તેને મદદ કરી. આમ, શિખંડી જૈવિક રીતે પુરુષ બની ગઈ. હિરણ્યવર્ણના મૃત્યુ પછી, શિખંડી યક્ષ સાથે જાતિની અદલાબદલી કરવા પાછો ફર્યો, પરંતુ તેને ખબર પડી કે યક્ષને કુબેરે શિખંડીના મૃત્યુ સુધી સ્ત્રી રહેવાનો શ્રાપ આપ્યો હતો.

દરમિયાન, સમય જતાં અંબિકા અને અંબાલિકાને પૌત્ર-પૌત્રીઓ થયા: કૌરવો અને પાંડવો, જેઓ કટ્ટર શત્રુ બની ગયા. દ્રુપદની પુત્રી દ્રૌપદીના લગ્ન પાંડવો સાથે થયા હતા. જ્યારે પાંડવો અને કૌરવો વચ્ચે કુરુક્ષેત્રનું યુદ્ધ થયું, ત્યારે શિખંડીએ તેના બનેવીઓનો પક્ષ લીધો, જ્યારે ભીષ્મ કૌરવોની સાથે ઉભા હતા. ભીષ્મે પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી કે "જે કોઈ સ્ત્રી હોય અથવા સ્ત્રીનું નામ ધરાવતી હોય અથવા સ્ત્રી હોય તેવું લાગે " તેના પર બાણ ન ચલાવવું", અને તેથી તેમણે દુર્યોધનને અંબાની વાર્તા સંભળાવી, અને શિખંડી સામે લડવાની ના પાડી. જ્યારે ભીષ્મ કૌરવ સેનાની આગેવાની કરતા હતા, ત્યારે શિખંડી અર્જુનના સારથિ તરીકે સવારી કરી હતી. શિખંડીને જોઈને ભીષ્મે પોતાનાં શસ્ત્રો નીચાં કરી દીધાં. શિખંડી અને અર્જુને ભીષ્મના શરીરને વીંધી નાખ્યું, જોકે શિખંડીનાં બધાં જ બાણ ભીષ્મને ઘાયલ કરવામાં પ્રભાવી ન હતાં. આ તબક્કે ભીષ્મની પણ મરવાની ઈચ્છા હતી. ભાંગી પડતાં પહેલાં તેણે બૂમ પાડી કે અર્જુનનું તીર્વ્ જ તેમને હણી નાખ્યા છે, શિખંડીના નહીં. ભીષ્મ દિવસો સુધી તીરની પથારી પર પડ્યા રહ્યા, અને ઉત્તરાયણના પવિત્ર દિવસે મૃત્યુ પામ્યા. આમ, અંબાનો બદલો પૂરો થયો, જ્યારે શિખંડી ભીષ્મના મૃત્યુનું કારણ બન્યો.

અશ્વત્થામા સાથે તલવારની લડાઈમાં શિખંડી માર્યો ગયો હતો જ્યારે તેણે, કૃપાચાર્ય અને કૃતવર્માએ યુદ્ધના અંતિમ દિવસની રાત્રે પાંડવ છાવણી પર હુમલો કર્યો હતો.

બાહ્ય કડીઓ

• ગુજરાતી વિશ્વકોશમાં અંબા (પૌરાણિક પાત્ર).