કલેશ્વરી સ્મારક સમુહ
કલેશ્વરી સ્મારક સમુહ મહિસાગર જિલ્લાના ખાનપુર તાલુકામાં આવેલું પૌરાણિક સ્થળ છે. આ સ્થળ કલેશ્વરીની નાળ તરીકે પણ પ્રખ્યાત છે.
અનુક્રમણિકા
ઇતિહાસ[ફેરફાર કરો]
લોકવાયકા મુજબ કલેશ્વરીના સ્મારકોને મહાભારતનાં પાત્રો સાથે સાંકળવામાં આવે છે.
સ્મારકો[ફેરફાર કરો]
આ સ્મારકોમાં અદ્ભૂત કોતરણીવાળા મંદિરના ખંડેરો, બે વાવ , એક કુંડ, શૃંગારીક શિલ્પો તથા સ્થળ પર દેવી-દેવતાઓની અસ્તવ્યસ્ત વિખરાયેલી મુર્તિઓનો સમાવેશ થાય છે.
મંદિરો[ફેરફાર કરો]
![]() | આ વિભાગને વિસ્તૃત કરવાની જરૂર છે. તમે તેમાં ફેરફાર કરીને મદદ કરી શકો છો. |
કુંડ[ફેરફાર કરો]
હેડંબા કુંડ તરીકે ઓળખાતો કુંડ ૨૨ મીટરના સમચોરસ ઘેરાવામાં આવેલો છે. આ કુંડ લગભગ ૧૧મી કે ૧૨મી સદીમાં લેટ્રેઈટ પ્રકારના રેતીના પથ્થરો દ્વારા બાંધવામાં આવ્યો હોવાનું મનાય છે. આ કુંડની પ્રત્યેક બાજુની ધાર પર કાટખુણે ઉતરતા ક્રમમાં પાંચ પગથીયાં છે જે કુંડના નીચલા સ્તર તરફ લઈ જાય છે. કુંડની અંદરની તરફ દરેક દિવાલની મધ્યમાં વિશિષ્ટ પ્રકારની એક જ પથ્થરમાંથી કોતરાયેલી તથા વિશિષ્ઠ અંગભંગીમાઓ ધરાવતી મુર્તિઓ છે. આ બધામાં શેષશયી વિષ્ણુ, ભગવાન શિવની અને સ્થાનિક લોકનૃત્ય સમુહની પ્રતિમાઓ ખાસ ધ્યાન દોરે છે. પરંપરાગત રીતે આ કુંડનું પાણી ધાર્મિક વિધિવિધાન અને તેને લગતા સ્નાન માટે જ વપરાતું, પીવા નહીં.
વાવ[ફેરફાર કરો]
અહીં પ્રાંગણમાં પ્રવેશતા જ થોડાં અંતરે બે વાવ છે જે સાસુની વાવ અને વહુની વાવ તરીકે જાણીતી છે. આ વાવની બાંધકામ શૈલી રાણકી વાવની બાંધકામ શૈલીને મળતી આવે છે. સરસ બાંધકામ સાથે આ વાવના દરેક માળ પર ડાબી અને જમણી બાજુએ પૌરાણિક તથા શૃંગારિક પ્રકારનાં શિલ્પો જોવા મળે છે.
સંસ્કૃતિ[ફેરફાર કરો]


ઐતિહાસિક મહત્વ[ફેરફાર કરો]
કલેશ્વરી સ્મારક સમુહમાં કુલ નવ સ્મારકો રાજ્ય પુરાતત્વ વિભાગ દ્વારા રાજ્ય સંરક્ષિત સ્મારક તરીકે જાહેર કરાયાં છે જેની જાળવણી અને સંભાળ ગુજરાત રાજ્યનો પુરાતત્વ વિભાગ કરે છે.
સંરક્ષિત સ્મારક ક્રમાંક. | નામ | અન્ય નામ | ભૌગોલિક સ્થાન |
---|---|---|---|
S-GJ-૨૩૪ | અર્જુન ચોરી | શિવ મંદિર | 23°19′20″N 73°35′07″E / 23.322187°N 73.585347°E |
S-GJ-૨૩૫ | કુંડ | હેડંબા કુંડ | 23°19′16″N 73°34′57″E / 23.321049°N 73.582539°E |
S-GJ-૨૩૬ | ત્રણ દરવાજાવાળું મંદિર | હેડંબા મંદિર | 23°19′20″N 73°35′08″E / 23.322295°N 73.585460°E |
S-GJ-૨૩૭ | પૌરાણિક શિવ મંદિર | ઘુંમટવાળું મંદિર | 23°19′17″N 73°34′57″E / 23.321372°N 73.582523°E |
S-GJ-૨૩૮ | ભીમ ચોરી | શિવ મંદિર | 23°19′18″N 73°35′06″E / 23.321639°N 73.585071°E |
S-GJ-૨૩૯ | વહુની વાવ | 23°19′18″N 73°34′55″E / 23.321792°N 73.581871°E | |
S-GJ-૨૪૦ | શિકાર મઢી | 23°19′17″N 73°34′59″E / 23.321269°N 73.583031°E | |
S-GJ-૨૪૧ | શિલાલેખ વાળું મંદિર | કલેશ્વરી માતાનું મંદિર | 23°19′17″N 73°34′57″E / 23.321500°N 73.582467°E |
S-GJ-૨૪૨ | સાસુની વાવ | 23°19′16″N 73°34′55″E / 23.321235°N 73.581879°E |